DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Fasada dziewiętnastowieczna: ze studiów nad architekturą wieku XIX
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26679#0093
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
DCII PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 16 1981
FASADA DZIEWIĘTNASTOWIECZNA
Ze studiów nad architekturą wieku XIX
Mfeczy-y&nyowi' Por^AJe/nM
ty .yza&MzłaHg/g rocznie? nroJzin
Nie ulega wątpliwości, że w wieku XIX uwaga architektów zwrócona była
przede wszystkim na wygląd zewnętrzny projektowanych budynków. Rozwią-
zywanie elewacji stało się zagadnieniem artystycznie autonomicznym, unie-
zależnionym, jeśli nie całkowicie, to w każdym razie w znacznej mierze od
zagadnień funkcji i konstrukcji. Historia architektury dziewiętnastowiecznej
uczy, że nawet w budynkach, w których konstrukcja, często nawet, jak na owe
czasy, nowatorska, odgrywała istotną rolę, była ukrywana za parawanem
historyzujących, sztucznie dostawianych elewacji. Tak było w przypadku
londyńskiego dworca St. Pancras czy paryskiej biblioteki św. Genowefy Henri
Labrouste'a. Autor artykułu Adwe (1879), omawiając
kamienice zaprojektowane przez Witolda Lanciego, wyraźnie podkreśla,
że „każdy z podanych domów traktować będziemy w dwóch częściach, a mia-
nowicie oddzielnie elewację i oddzielnie plany rozkładu" \
Przyczyn tego rozdźwięku między formą a funkcją i konstrukcją szukać
należy w romantycznej koncepcji par/aHfe, pod której wpływem
zmienia się w dość istotny sposób pojęcie celowości w architekturze W wieku
XIX elewacje zaczęły odgrywać szczególną rolę i sposób w jaki zostały za-
projektowane dyktowany był zarówno przeznaczeniem budynku jak względami
ekonomicznymi. Fasada wyrażała zatem pewne treści, zawierała określony
program ideowy, jak również stanowiła wykładnik sytuacji finansowej oraz
układów klasowo-społecznych inwestora. W Gran;? c/icfioHMaire
yfćc/c czytamy w odniesieniu do fasady, iż jej „dekoracja zmienia się
w zależności od znaczenia budynku i jego przeznaczenia; lecz częściej jest
* J. S., Nowe in/Jow/e war.yzoMy%ie. „Inżynieria i Budownictwo" I, 1879, nr 17, s. 153.
* H. Lutzeler, Fo/n .S7w; Jer BoM/br/new. Der IFe^ Jer obewJ/onJMcAen ,4rc/HfeAVMr, Freiburg
1953, s. 232.
35
DCII PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 16 1981
FASADA DZIEWIĘTNASTOWIECZNA
Ze studiów nad architekturą wieku XIX
Mfeczy-y&nyowi' Por^AJe/nM
ty .yza&MzłaHg/g rocznie? nroJzin
Nie ulega wątpliwości, że w wieku XIX uwaga architektów zwrócona była
przede wszystkim na wygląd zewnętrzny projektowanych budynków. Rozwią-
zywanie elewacji stało się zagadnieniem artystycznie autonomicznym, unie-
zależnionym, jeśli nie całkowicie, to w każdym razie w znacznej mierze od
zagadnień funkcji i konstrukcji. Historia architektury dziewiętnastowiecznej
uczy, że nawet w budynkach, w których konstrukcja, często nawet, jak na owe
czasy, nowatorska, odgrywała istotną rolę, była ukrywana za parawanem
historyzujących, sztucznie dostawianych elewacji. Tak było w przypadku
londyńskiego dworca St. Pancras czy paryskiej biblioteki św. Genowefy Henri
Labrouste'a. Autor artykułu Adwe (1879), omawiając
kamienice zaprojektowane przez Witolda Lanciego, wyraźnie podkreśla,
że „każdy z podanych domów traktować będziemy w dwóch częściach, a mia-
nowicie oddzielnie elewację i oddzielnie plany rozkładu" \
Przyczyn tego rozdźwięku między formą a funkcją i konstrukcją szukać
należy w romantycznej koncepcji par/aHfe, pod której wpływem
zmienia się w dość istotny sposób pojęcie celowości w architekturze W wieku
XIX elewacje zaczęły odgrywać szczególną rolę i sposób w jaki zostały za-
projektowane dyktowany był zarówno przeznaczeniem budynku jak względami
ekonomicznymi. Fasada wyrażała zatem pewne treści, zawierała określony
program ideowy, jak również stanowiła wykładnik sytuacji finansowej oraz
układów klasowo-społecznych inwestora. W Gran;? c/icfioHMaire
yfćc/c czytamy w odniesieniu do fasady, iż jej „dekoracja zmienia się
w zależności od znaczenia budynku i jego przeznaczenia; lecz częściej jest
* J. S., Nowe in/Jow/e war.yzoMy%ie. „Inżynieria i Budownictwo" I, 1879, nr 17, s. 153.
* H. Lutzeler, Fo/n .S7w; Jer BoM/br/new. Der IFe^ Jer obewJ/onJMcAen ,4rc/HfeAVMr, Freiburg
1953, s. 232.
35