DOI article:
Żurowska, Klementyna: Studia nad architekturą wczesnopiastowską, [2]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.26757#0096
jak zdaje się, chronologicznie należą do dwu różnych okresów. Do pierwszej
należy katedra poznańska — z pierwszym masywem, wyposażonym w skrom-
ną, jak na katedrę, emporę zach. Do tej pierwszej grupy zdaje się
także przynależeć kaplica na Ostrowiu Lednickim, zanim dobudowano
do niej wieżę z emporą zach. Pierwsza z wymienionych budowli należy
bez wątpienia do 2 poł. w. X. Drugą uważam za budowlę starszą od rotundy
Panny Marii na Wawelu, a tym samym jej erekcję należy widzieć nie
później jak w ostatniej ćwierci w. X. W drugiej grupie widoczne są dwie
fazy. Na początku należy wymienić rotundę Panny Marii na Wawelu, pierwszą
zdecydowa.nie piastowską budowlę w tym grodzie, z jej, w jednym rzucie
z kaplicą wybudowanym, emporowym masywem zachodnim, wzniesioną
ok. r. 1000 lub bezpośrednio po tej dacie. Potem następuje szereg adaptacji:
wbudowanie empory w apsydę zach. tzw. kościoła B na Wawelu — na
początku w. XI; najprawdopodobniej w tym samym czasie dokonano tego
samego zabiegu w rotundzie w Wiślicy — wraz z budową prostokątnego
budynku pałacowego na zach. od niej; z kolei przebudowa jnasywu zachod-
niego w katedrze poznańskiej, dzięki czemu otrzymała ona znacznie obszer-
niejszą emporę zach. — co należy wiązać z 1 ćw. w. XI i wreszcie dobudo-
wanie wieży emporowej w kaplicy na Ostrowiu Lednickim, co stało się praw-
dopodobnie za. Kazimierza Odnowiciela. W drugiej fazie, od r. 1040, poja-
wiają się proste rotundy, które od początku mają empory zach. o formie
podpartego balkonu: na Wawelu w rejonie X, w Płocku i w Cieszynie.
Do tej drugiej fazy należałaby ujawniona być może ostatnio kaplica
podłużra w sąsiedztwie domniemanego palatium w Wąchocku 62. K. Bia-
łoskórska zrekonstruowała ją jako budowlę trzynawową z całym systemem
wnęk w grubości murów: po cztery od strony pd. i pn. i po dwie od strony
wsch. i zach. (rys. 18). Niezależnie od przypuszczalnego, okazałego masywu
zachodniego, odkrywczyni widzi w zach. części nawy głównej emporę, której
śladem jest negatyw fundamentu okrągłego, tradycyjnego już u Piastów.
słupa. Ten obiekt o bardzo jeszcze ottońskich cechach, Białoskórska wiąże
z Kazimierzem Odnowicielem ° 3. Wreszcie, o ile sluszne jest przypuszczenie
A. Tomaszewskiego, to do pierwszej fazy drugiej grupy zabytków z empo-
rami, należy zaliczyć rotundę przy palatium w Przemyślu. Ława kamienna
mniejszym stopniu nie oddziałała na rozwój tej formy w późniejszej architekturze czeskiej. Nato-
miast empory w rotundach polskich mają bardzo wyraźny początek i własną drogę rozwoju. Pór.
H. Kiias, Rundkcipellen des Wipiecht von Groitzsch. Bauwerk und Geschichte, Berlin 1977.
02 Por. K. Białoskórska, Wąchocka rezydencja książęca. Nieznany epizod z dziejów Poiski
wczesnopiastowskiej, „Biuletyn Historii Sztuki”, XLI, 1979, s. 135—175. Oraz dyskusja na ten
temat: P. Gartkiewicz, A. Grzybkowski, R. Kunkel, J. Widawski, Do Redakcji „Biu-
letynu Historii Sztuki” „Biuletyn Historii Sztuki” XL1II, 1981, s. 98—102; K. Białoskórska,
W związku z pismem w sprawie artykułu o wczesnopiastowskiej rezydencji w Wąchocku, tamże,
s. 103—110.
63 Białoskórska, Wąchocka rezydencja, s. 168—169.
94
należy katedra poznańska — z pierwszym masywem, wyposażonym w skrom-
ną, jak na katedrę, emporę zach. Do tej pierwszej grupy zdaje się
także przynależeć kaplica na Ostrowiu Lednickim, zanim dobudowano
do niej wieżę z emporą zach. Pierwsza z wymienionych budowli należy
bez wątpienia do 2 poł. w. X. Drugą uważam za budowlę starszą od rotundy
Panny Marii na Wawelu, a tym samym jej erekcję należy widzieć nie
później jak w ostatniej ćwierci w. X. W drugiej grupie widoczne są dwie
fazy. Na początku należy wymienić rotundę Panny Marii na Wawelu, pierwszą
zdecydowa.nie piastowską budowlę w tym grodzie, z jej, w jednym rzucie
z kaplicą wybudowanym, emporowym masywem zachodnim, wzniesioną
ok. r. 1000 lub bezpośrednio po tej dacie. Potem następuje szereg adaptacji:
wbudowanie empory w apsydę zach. tzw. kościoła B na Wawelu — na
początku w. XI; najprawdopodobniej w tym samym czasie dokonano tego
samego zabiegu w rotundzie w Wiślicy — wraz z budową prostokątnego
budynku pałacowego na zach. od niej; z kolei przebudowa jnasywu zachod-
niego w katedrze poznańskiej, dzięki czemu otrzymała ona znacznie obszer-
niejszą emporę zach. — co należy wiązać z 1 ćw. w. XI i wreszcie dobudo-
wanie wieży emporowej w kaplicy na Ostrowiu Lednickim, co stało się praw-
dopodobnie za. Kazimierza Odnowiciela. W drugiej fazie, od r. 1040, poja-
wiają się proste rotundy, które od początku mają empory zach. o formie
podpartego balkonu: na Wawelu w rejonie X, w Płocku i w Cieszynie.
Do tej drugiej fazy należałaby ujawniona być może ostatnio kaplica
podłużra w sąsiedztwie domniemanego palatium w Wąchocku 62. K. Bia-
łoskórska zrekonstruowała ją jako budowlę trzynawową z całym systemem
wnęk w grubości murów: po cztery od strony pd. i pn. i po dwie od strony
wsch. i zach. (rys. 18). Niezależnie od przypuszczalnego, okazałego masywu
zachodniego, odkrywczyni widzi w zach. części nawy głównej emporę, której
śladem jest negatyw fundamentu okrągłego, tradycyjnego już u Piastów.
słupa. Ten obiekt o bardzo jeszcze ottońskich cechach, Białoskórska wiąże
z Kazimierzem Odnowicielem ° 3. Wreszcie, o ile sluszne jest przypuszczenie
A. Tomaszewskiego, to do pierwszej fazy drugiej grupy zabytków z empo-
rami, należy zaliczyć rotundę przy palatium w Przemyślu. Ława kamienna
mniejszym stopniu nie oddziałała na rozwój tej formy w późniejszej architekturze czeskiej. Nato-
miast empory w rotundach polskich mają bardzo wyraźny początek i własną drogę rozwoju. Pór.
H. Kiias, Rundkcipellen des Wipiecht von Groitzsch. Bauwerk und Geschichte, Berlin 1977.
02 Por. K. Białoskórska, Wąchocka rezydencja książęca. Nieznany epizod z dziejów Poiski
wczesnopiastowskiej, „Biuletyn Historii Sztuki”, XLI, 1979, s. 135—175. Oraz dyskusja na ten
temat: P. Gartkiewicz, A. Grzybkowski, R. Kunkel, J. Widawski, Do Redakcji „Biu-
letynu Historii Sztuki” „Biuletyn Historii Sztuki” XL1II, 1981, s. 98—102; K. Białoskórska,
W związku z pismem w sprawie artykułu o wczesnopiastowskiej rezydencji w Wąchocku, tamże,
s. 103—110.
63 Białoskórska, Wąchocka rezydencja, s. 168—169.
94