DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Studia nad architekturą wczesnopiastowską, [2]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26757#0101
co i w piastowskich zespołach, w których prostokątny budynek przylegał
do kaplicy od strony zach.,to jest od strony empory. Relacja tych dwu struk-
tur, których punktem stycznym była zach. emporowa strona kaplicy, jest
bardzo znamienna i sugeruje bezpośrednie połączenie tych dwu budynków
ze sobą, szczególnie w części górnej. Masyw zachodni kaplicy akwizgrańskiej
był połączony galerią z aulą pałacową, a inna, zapewne drewniana, galeria
łączyła część mieszkalną pałacu z pn.-wsch. stroną kaplicy 83. Związek kaplicy
z budynkiem świeckim w Tilledzie i w zespołach piastowskich jest znacznie
silniejszy. Oczywiście wszystkie te kaplice były prywatnymi oratoriami władcy,
ale czy jego miejsce było na emporze, na to sama forma zespołów zabytkowych
daje odpowiedź jedynie hipotetyczną, jakkolwiek opartą na materiale porów-
nawczym, jakim jest analogia akwizgrańska.
Przy skąpych, a przede wszystkim jednostronnych przesłankach na jakie
jesteśmy skazani w kręgu architektury zach., być może rację ma A. Grabar,
wskazując na źródła bizantyńskie, które mogą pośrednio rzucić światło na
omawianą kwestię 84. Ze źródeł zaś bizantyńskich wynika, że cesarz w zależ-
ności od świąt i charakteru liturgii, zasiadał w różnych miejscach kościoła.
I tak np. w święta Bożego Narodzenia, Wielkanocy, Epifanii i Narodzenia
Matki Boskiej cesarz siedział w prezbiterium kościoła Hagia Sophia. Księga
Ceremonii wspomina jednak również, że w niektórych ważnych sanktua-
riach stolicy cesarz asystował ceremoniom religijnym z wysokości empor.
Tak było w inne święta w Hagia Sophia, a także w kościołach ŚŚ. Sergiusza
i Bachusa, ŚŚ. Apostołów, Theotokos w Blachernach — i to zarówno w du-
żym kościele, jak i w kaplicy zwanej Świętą Soros, a także w kościele w Chal-
kopratei i w paru innych 85. Szczególnie ważnyjest opis liturgii sprawianej
w kościele ŚŚ. Sergiusza i Bachusa we wtorek wielkiego tygodnia. Kościół
ten, dobrze zachowany, wzniesiony przez Justyniana Wielkiego przy kon-
stantynowskim pałacu Hormidasa, był niewątpliwym sanktuarium pałaco-
wym sn. Cesarz, w wymienionym wyżej dniu, przybywał do drzwi kościoła
i po ceremonii powitania wchodził na empory. Tam znajdowały się: 1. ora-
torium Matki Boskiej, 2. antimension, czyli stół do komunikowania, usytuo-
wany w części zach. galerii, 3. mitatorion, 4. loża cesarska, dominująca nad
sanktuarium. Podczas gdy na dole odprawiała się liturgia publiczna, cesarz
i dwór modlili się na górze. W momencie komunii ksiądz przynosił Eucha-
rystię na empory i podawał ją cesarzowi, a potem reszcie dworu. Po komunii
cesarz udawał się do mitatorionu, a po zakończeniu liturgii szedł bezpośred-
83 Por. L. Hugot, Die Pfalz Karls des Grossen in Aachen w: Karl der Grosse, Band III, Diissel-
dorf 1965, s. 544—556 i 567—571.
84 Por. A. Grabar, ISarcheologie des insignes medievaux du pornoir w tegoż L' Art de la fin
de Vantiquite et du Moyen Age, Paris 1968, T. I, s. 85—89.
85 Por. Ch. Delvoye, Considerations sur Vemploi des tribunes dans Veglise de la Yierge Ho-
digitria de Mistra w: Actes du XII e Congres International des etudes byzantines, III, Beograd 1964,
s. 42—43.
88 Por. T. F. Mathews, The Early Churches of Constantinople. Architecture and Liturgy„
University Park, Pennsylvania, 1971, s. 42—51.
7*
99
do kaplicy od strony zach.,to jest od strony empory. Relacja tych dwu struk-
tur, których punktem stycznym była zach. emporowa strona kaplicy, jest
bardzo znamienna i sugeruje bezpośrednie połączenie tych dwu budynków
ze sobą, szczególnie w części górnej. Masyw zachodni kaplicy akwizgrańskiej
był połączony galerią z aulą pałacową, a inna, zapewne drewniana, galeria
łączyła część mieszkalną pałacu z pn.-wsch. stroną kaplicy 83. Związek kaplicy
z budynkiem świeckim w Tilledzie i w zespołach piastowskich jest znacznie
silniejszy. Oczywiście wszystkie te kaplice były prywatnymi oratoriami władcy,
ale czy jego miejsce było na emporze, na to sama forma zespołów zabytkowych
daje odpowiedź jedynie hipotetyczną, jakkolwiek opartą na materiale porów-
nawczym, jakim jest analogia akwizgrańska.
Przy skąpych, a przede wszystkim jednostronnych przesłankach na jakie
jesteśmy skazani w kręgu architektury zach., być może rację ma A. Grabar,
wskazując na źródła bizantyńskie, które mogą pośrednio rzucić światło na
omawianą kwestię 84. Ze źródeł zaś bizantyńskich wynika, że cesarz w zależ-
ności od świąt i charakteru liturgii, zasiadał w różnych miejscach kościoła.
I tak np. w święta Bożego Narodzenia, Wielkanocy, Epifanii i Narodzenia
Matki Boskiej cesarz siedział w prezbiterium kościoła Hagia Sophia. Księga
Ceremonii wspomina jednak również, że w niektórych ważnych sanktua-
riach stolicy cesarz asystował ceremoniom religijnym z wysokości empor.
Tak było w inne święta w Hagia Sophia, a także w kościołach ŚŚ. Sergiusza
i Bachusa, ŚŚ. Apostołów, Theotokos w Blachernach — i to zarówno w du-
żym kościele, jak i w kaplicy zwanej Świętą Soros, a także w kościele w Chal-
kopratei i w paru innych 85. Szczególnie ważnyjest opis liturgii sprawianej
w kościele ŚŚ. Sergiusza i Bachusa we wtorek wielkiego tygodnia. Kościół
ten, dobrze zachowany, wzniesiony przez Justyniana Wielkiego przy kon-
stantynowskim pałacu Hormidasa, był niewątpliwym sanktuarium pałaco-
wym sn. Cesarz, w wymienionym wyżej dniu, przybywał do drzwi kościoła
i po ceremonii powitania wchodził na empory. Tam znajdowały się: 1. ora-
torium Matki Boskiej, 2. antimension, czyli stół do komunikowania, usytuo-
wany w części zach. galerii, 3. mitatorion, 4. loża cesarska, dominująca nad
sanktuarium. Podczas gdy na dole odprawiała się liturgia publiczna, cesarz
i dwór modlili się na górze. W momencie komunii ksiądz przynosił Eucha-
rystię na empory i podawał ją cesarzowi, a potem reszcie dworu. Po komunii
cesarz udawał się do mitatorionu, a po zakończeniu liturgii szedł bezpośred-
83 Por. L. Hugot, Die Pfalz Karls des Grossen in Aachen w: Karl der Grosse, Band III, Diissel-
dorf 1965, s. 544—556 i 567—571.
84 Por. A. Grabar, ISarcheologie des insignes medievaux du pornoir w tegoż L' Art de la fin
de Vantiquite et du Moyen Age, Paris 1968, T. I, s. 85—89.
85 Por. Ch. Delvoye, Considerations sur Vemploi des tribunes dans Veglise de la Yierge Ho-
digitria de Mistra w: Actes du XII e Congres International des etudes byzantines, III, Beograd 1964,
s. 42—43.
88 Por. T. F. Mathews, The Early Churches of Constantinople. Architecture and Liturgy„
University Park, Pennsylvania, 1971, s. 42—51.
7*
99