DOI article:
Żurowska, Klementyna: Studia nad architekturą wczesnopiastowską, [2]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.26757#0100
niemniej były to niewątpliwie fundacje władcy, w wypadku Krakowa i Płocka
pozostające w bliskim sąsiedztwie rezydencji. Wróciwszy do najstarszych
ottońskich emporowych kościołów jednonawowych w Goslarze i w Elten,
to pierwszy z nich był fundacją zapewne Henryka I w jego „Burgu” na Sas-
senbergu, zwanym później „Georgenberg”, drugi pełnił bez wątpienia funkcję
kaplicy pałacowej, położonej w obrębie rezydencji Ottona I, na pn.-wsch.
od budynku pałacowego 78. Sukcesorką tych kaplic była wspomniana już
jednonawowa budowla z apsydą i emporą zach. wzniesiona na początku
w. XI w rezydencji w Tilledzie. Do zach. strony empory, bliżej jej strony pd.
przylegała wieża mieszkalna, niewątpliwie najściślej związana z emporą 7:’.
Tak więc od 2 ćw. w. X najprostsza forma empory zach. występuje w nie-
których kaplicach ottońskich rezydencji prowincjonalnych, a od około r. 1000
staje się nieodłącznym atrybutem piastowskich kaplic pałacowych i grodo-
wych. Te stwierdzenia wskazują nam, że w interesującym nas okresie X
i XI w. funkcji dla empor zach. w kaplicach piastowskich trzeba szukać w krę-
gu sakralnych budowli dworskich.
Niestety źródła pisane, zarówno dla państwa Ottonów, jak i dla państwa
Piastów, milczą całkowicie na interesujący nas temat, i z tych względów mo-
żemy się oprzeć tylko na dedukcji. Jak wiadomo ideowym, a w pewnym sen-
sie i formalnym prawzorem wszystkich karolińskich i pokarolińskich kaplic
dworskich była kaplica akwizgrańska. Charakteryzowały ją formy centralne
i empory nad obejściem, na którym mieścił się ołtarz Najśw. Salwatora, jak
sądzi C. Heitz, główny ołtarz kościoła i wokół tego kultu koncentrowała się
ideowa i liturgiczna funkcja kaplicy 80. Tron Karola Wielkiego wywyższony
w zach. części empory z widokiem na ołtarz górny Najśw. Salwatora i dolny
Najśw. Panny Marii oraz na kopułę, w której tronował Chrystus w wizji
apokaliptycznej, był ściśle związany z tym kultem chrystołogicznym, w któ-
rym cesarz występował jako „Vicarius Christi” i z tych względów były to
również ramy dla liturgii cesarskiej 81. Od czasów Ottona I tron Karola Wiel-
kiego na emporach kaplicy akwizgrańskiej uzyskał jeszcze dodatkowy aspekt.
Od r. 936 stał się on symbolem władzy królewskiej i odtąd dla dopełnienia
obrzędu koronacyjnego król niemiecki winien był uroczyście zasiąść na
marmurowym tronie w Akwizgranie 82. Jakie jednak znaczenie mogła mieć
liturgia i symbolika akwizgrańska dla kaplic w rezydencjach prowincjonał-
nych? Empora w Elten była bardzo szczupła i trudno przypuszczać, aby
zdołała pomieścić ołtarz. W Tilledzie całe założenie było nieco większe i można
by zmieścić ołtarz na emporze, ale nie mamy na to najmniejszych dowodów.
Za to związek empory z wieżą mieszkalną ma swoją wymowę, tę samą zresztą
78 Por. przypis 52.
70 Por. przypis 53.
80 Por. Heitz, o. c., s. 139—140.
81 Tamże s. 154—157.
82 Por. P. E. Schramm, Herrschaftszeichen und Staatssymbolik, Band I, Stuttgart, 1954,
s. 344 i nast.
98
pozostające w bliskim sąsiedztwie rezydencji. Wróciwszy do najstarszych
ottońskich emporowych kościołów jednonawowych w Goslarze i w Elten,
to pierwszy z nich był fundacją zapewne Henryka I w jego „Burgu” na Sas-
senbergu, zwanym później „Georgenberg”, drugi pełnił bez wątpienia funkcję
kaplicy pałacowej, położonej w obrębie rezydencji Ottona I, na pn.-wsch.
od budynku pałacowego 78. Sukcesorką tych kaplic była wspomniana już
jednonawowa budowla z apsydą i emporą zach. wzniesiona na początku
w. XI w rezydencji w Tilledzie. Do zach. strony empory, bliżej jej strony pd.
przylegała wieża mieszkalna, niewątpliwie najściślej związana z emporą 7:’.
Tak więc od 2 ćw. w. X najprostsza forma empory zach. występuje w nie-
których kaplicach ottońskich rezydencji prowincjonalnych, a od około r. 1000
staje się nieodłącznym atrybutem piastowskich kaplic pałacowych i grodo-
wych. Te stwierdzenia wskazują nam, że w interesującym nas okresie X
i XI w. funkcji dla empor zach. w kaplicach piastowskich trzeba szukać w krę-
gu sakralnych budowli dworskich.
Niestety źródła pisane, zarówno dla państwa Ottonów, jak i dla państwa
Piastów, milczą całkowicie na interesujący nas temat, i z tych względów mo-
żemy się oprzeć tylko na dedukcji. Jak wiadomo ideowym, a w pewnym sen-
sie i formalnym prawzorem wszystkich karolińskich i pokarolińskich kaplic
dworskich była kaplica akwizgrańska. Charakteryzowały ją formy centralne
i empory nad obejściem, na którym mieścił się ołtarz Najśw. Salwatora, jak
sądzi C. Heitz, główny ołtarz kościoła i wokół tego kultu koncentrowała się
ideowa i liturgiczna funkcja kaplicy 80. Tron Karola Wielkiego wywyższony
w zach. części empory z widokiem na ołtarz górny Najśw. Salwatora i dolny
Najśw. Panny Marii oraz na kopułę, w której tronował Chrystus w wizji
apokaliptycznej, był ściśle związany z tym kultem chrystołogicznym, w któ-
rym cesarz występował jako „Vicarius Christi” i z tych względów były to
również ramy dla liturgii cesarskiej 81. Od czasów Ottona I tron Karola Wiel-
kiego na emporach kaplicy akwizgrańskiej uzyskał jeszcze dodatkowy aspekt.
Od r. 936 stał się on symbolem władzy królewskiej i odtąd dla dopełnienia
obrzędu koronacyjnego król niemiecki winien był uroczyście zasiąść na
marmurowym tronie w Akwizgranie 82. Jakie jednak znaczenie mogła mieć
liturgia i symbolika akwizgrańska dla kaplic w rezydencjach prowincjonał-
nych? Empora w Elten była bardzo szczupła i trudno przypuszczać, aby
zdołała pomieścić ołtarz. W Tilledzie całe założenie było nieco większe i można
by zmieścić ołtarz na emporze, ale nie mamy na to najmniejszych dowodów.
Za to związek empory z wieżą mieszkalną ma swoją wymowę, tę samą zresztą
78 Por. przypis 52.
70 Por. przypis 53.
80 Por. Heitz, o. c., s. 139—140.
81 Tamże s. 154—157.
82 Por. P. E. Schramm, Herrschaftszeichen und Staatssymbolik, Band I, Stuttgart, 1954,
s. 344 i nast.
98