DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Studia nad architekturą wczesnopiastowską, [2]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26757#0099
dową w Seligenstadt pochodzi z lat między 815 a 828 », a najstarsze przy-
klady prostej empory zach. w typie podpartego balkonu wstawionego do
kościola jednonawowego pochodzą: na Sassenbergu w Goslarze z pierwszej
tercji w X 7ł, a w Elten z około połowy w. X (przed 967) 75. Pierwsza z tych
trzech empor powstała w czasie, gdy bogaty, pełny program westwerków
trwał w całej swej okazałości, dwie następne, gdy westwerki dopiero zaczy-
nały drogę swej dekompozycji. W tej sytuacji pochodzenie prostej empory
zach., nie może być łączone z kolejną redukcją karolińskich, a potem ottoń-
skich masywów zachodnich, w których występowała jako jeden z elementów.
Metryka prostej empory zach. zdaje się rysować odmiennie, a jej początki
nie są chyba późniejsze, lecz co najmniej równoległe, jeżeli nie starsze od mo-
numentalnych założeń Centuli czy Corvey 7“. Pojawienie się empory zach.
w królewskich kościołach Asturii w w. IX może tu być pośrednim wskaź-
nikiem 77. W miejscu tym nie zamierzam jednak dochodzić początków oma-
wianej formy, gdyż dla obecnych dociekań ważna jest przede wszystkim jej
funkcja. Oczywistą wydaje się sprawa, że jeżeli prosta empora zach. nie wy-
niknęła z redukującego się masywu zachodniego, to tym samym nie musiała
brać udziału w dziedzictwie rozlicznych funkcji, które przypadły masywom
w w IX, X, i XI. Nie wyklucza to oczywiście, że szereg prostych romańskich
empor zach. przejęło wtórnie różne aspekty wcześniejszych masywów. Jed-
nakże. jak zdaje się, w w. X i co najmniej na początku w. XI zagadnienie
funkcji prostych empor trzeba traktowac niezależnie od karolińskich i poka-
rolińskich masywów zachodnich.
Pozostawiając na razie kwestię empoiy zach. w katedrze poznańskiej,
jako punkt wyjścia dla dalszych rozważań przyjmuję następujące stwierdzenia.
Pierwsza, znana nam budowla piastowska, która od początku otrzymała
okazały aneks emporowy — czworolistna rotunda Panny Marii na Wawelu
była niewątpliwie kaplicą pałacową, jak sądzę bezpośrednio połączoną z bu-
dynkiem pałacowym. Tę samą funkcję pełniła centralna kaplica na Ostiowiu
Lednickim, niszowa rotunda w Wiślicy i rotunda w Przemyślu, podobnie
jak niszowa kaplica w Wąchocku. Wszystkie one były bezpośrednio powią-
zane z podłużnym budynkiem pałacowym. Tzw. kościół B i rotunda w rejo-
nie X na Wawelu, jak również rotundy w Płocku i Cieszynie były kościołami
grodowymi, trzy pierwsze w grodach stołecznych, ostatni w grodzie prowin-
cjonalnym. Rola tych kościołów grodowych nie jest jeszcze w pełni czytelna.
73 Por. F. Oswald, L. Schaefer, H. R. Sennhauser, Vorromanische Kirchenbauten, Miin-
chen 1971, s. 311—312.
74 Por. przypis 51.
75 Por. przypis 52.
70 Dla Centuli por. Heitz, o. c., s. 21—28. Dla Corvey por. Oswald, Schaefer, Senn-
hauser, o. c., s. 55—57.
77 W dwu kościołach asturyjskich istnieją jeszcze empory zach. Są to: San Miguel de Lillo,
zepoki Ramira I (842—850) i San Salvador de Valdedios, z czasów Alfonsa III (866—910).
Por. A. Bonet Correa, Arte preromanico asturiano, Barcelona 1967, s. 151—155 i 177_179.
7 — Prace z historii sztuki, z. 17
97
klady prostej empory zach. w typie podpartego balkonu wstawionego do
kościola jednonawowego pochodzą: na Sassenbergu w Goslarze z pierwszej
tercji w X 7ł, a w Elten z około połowy w. X (przed 967) 75. Pierwsza z tych
trzech empor powstała w czasie, gdy bogaty, pełny program westwerków
trwał w całej swej okazałości, dwie następne, gdy westwerki dopiero zaczy-
nały drogę swej dekompozycji. W tej sytuacji pochodzenie prostej empory
zach., nie może być łączone z kolejną redukcją karolińskich, a potem ottoń-
skich masywów zachodnich, w których występowała jako jeden z elementów.
Metryka prostej empory zach. zdaje się rysować odmiennie, a jej początki
nie są chyba późniejsze, lecz co najmniej równoległe, jeżeli nie starsze od mo-
numentalnych założeń Centuli czy Corvey 7“. Pojawienie się empory zach.
w królewskich kościołach Asturii w w. IX może tu być pośrednim wskaź-
nikiem 77. W miejscu tym nie zamierzam jednak dochodzić początków oma-
wianej formy, gdyż dla obecnych dociekań ważna jest przede wszystkim jej
funkcja. Oczywistą wydaje się sprawa, że jeżeli prosta empora zach. nie wy-
niknęła z redukującego się masywu zachodniego, to tym samym nie musiała
brać udziału w dziedzictwie rozlicznych funkcji, które przypadły masywom
w w IX, X, i XI. Nie wyklucza to oczywiście, że szereg prostych romańskich
empor zach. przejęło wtórnie różne aspekty wcześniejszych masywów. Jed-
nakże. jak zdaje się, w w. X i co najmniej na początku w. XI zagadnienie
funkcji prostych empor trzeba traktowac niezależnie od karolińskich i poka-
rolińskich masywów zachodnich.
Pozostawiając na razie kwestię empoiy zach. w katedrze poznańskiej,
jako punkt wyjścia dla dalszych rozważań przyjmuję następujące stwierdzenia.
Pierwsza, znana nam budowla piastowska, która od początku otrzymała
okazały aneks emporowy — czworolistna rotunda Panny Marii na Wawelu
była niewątpliwie kaplicą pałacową, jak sądzę bezpośrednio połączoną z bu-
dynkiem pałacowym. Tę samą funkcję pełniła centralna kaplica na Ostiowiu
Lednickim, niszowa rotunda w Wiślicy i rotunda w Przemyślu, podobnie
jak niszowa kaplica w Wąchocku. Wszystkie one były bezpośrednio powią-
zane z podłużnym budynkiem pałacowym. Tzw. kościół B i rotunda w rejo-
nie X na Wawelu, jak również rotundy w Płocku i Cieszynie były kościołami
grodowymi, trzy pierwsze w grodach stołecznych, ostatni w grodzie prowin-
cjonalnym. Rola tych kościołów grodowych nie jest jeszcze w pełni czytelna.
73 Por. F. Oswald, L. Schaefer, H. R. Sennhauser, Vorromanische Kirchenbauten, Miin-
chen 1971, s. 311—312.
74 Por. przypis 51.
75 Por. przypis 52.
70 Dla Centuli por. Heitz, o. c., s. 21—28. Dla Corvey por. Oswald, Schaefer, Senn-
hauser, o. c., s. 55—57.
77 W dwu kościołach asturyjskich istnieją jeszcze empory zach. Są to: San Miguel de Lillo,
zepoki Ramira I (842—850) i San Salvador de Valdedios, z czasów Alfonsa III (866—910).
Por. A. Bonet Correa, Arte preromanico asturiano, Barcelona 1967, s. 151—155 i 177_179.
7 — Prace z historii sztuki, z. 17
97