Poprzęcka, Maria: Akt polski (Warszawa: Edipresse Książki, 2006)

Jerzy Nowosielski
Akt, 1977
olej, płótno, 70 x 50
Muzeum Narodowe we Wrocławiu
■I
Zbigniew Pronaszko
Trzy akty w pracowni, 1934
olej, płótno, 132 x 125
Muzuem Narodowe w Krakowie

Plugawe Wenery

Mało w polskiej sztuce nagości. Pruderiaś- Trochę tak, ale nie tylko i nie przede
wszystkim. Przyczyn jest wiele - niektóre głęboko zakorzenione w polskiej
kulturze.
W czasach renesansu i baroku, gdy pod wpływem włoskim w wielu krajach
rozkwitł kunszt przedstawiania nagiego ludzkiego ciała, kultura polska bardziej
rozmiłowana była w kosztownych sprzętach, broni i tkaninach niż w malarstwie,
którego tradycyjnym przeznaczeniem pozostawały obrazy religijne i konterfekty
przodków.
Były oczywiście i przyczyny natury obyczajowej, które szczególnie ostro obja-
wiły się w czasach kontrreformacji. Medyk i filozof Sebastian Petrycy z Pilzna,
pouczający w swej Oekonomice Aristotelesowey (1618), jak postawić i „ochędożyć”
godnie ziemiańską siedzibę, przestrzegał: „Nie tylko w niedostatku i w zbytku ochę-
dostwa występek się znajduje, ale też w sposobie ochędostwa. Albowiem kiedy kto,
choć wedle stanu swego, wszakże nie tym sposobem, którym przystoi, ochędaża
dom obrazy - występuje [tzn. popełnia występek]. Jako więc zwykli czynić ci, co
obrazów nastawiają w gmachach pogańskich bogów, bogiń wszetecznic malo-
wanych dla pobudki żądzy ludzkiej. A iż to nieprzystojno, stąd poznać, żeśmy
wyżej uczyli, aby dzieciom i panienkom broniono słuchać rozmów i pieśni sproś-
nych, aby się nie zgorszyły; ale się więcej zgorszyć mogą, patrząc na obrazy
wszeteczne, przypatrując się malowanym osobom nagim, snadnie się niewstydu
nauczą. Tedyć nie przystoi takich świeckich obrazów stawiać w domu. A są obrazy
świeckie, jako obraz Wulkanów, Marsów, Wenery, Kupidyna, Jowisza etc".
Kontrreformacyjna reakcja, paradoksalnie, pozwala domyślać się, że po zamoż-
nych domach magnackich czy szlacheckich były jednak malowania przedstawia-
jące „plugawe Wenery”. Świadczą o tym nie tylko głosy oburzenia homiletyków
i moralistów, ale i zachowane inwentarze z pierwszej połowy XVII wieku.