DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.44970#0038
Thanatos, Polonia, Nike
Jacek Malczewski
Thanatos II, 1899
olej, płótno,. 124 x 73
Muzeum Sztuki w Łodzi
Jedną z wielkich obsesji sztuki przełomu XIX i XX wieku był - postrzegany jako
nierozerwalny - splot erotyzmu i śmierci, Erosa i Thanatosa, i związane z nim
wyobrażenie kobiety jako dawczyni życia i nosicielki śmierci zarazem. Śmierć deka-
dentów i symbolistów nie jest już dawnym kościotrupem, lecz ponętną kusicielką,
„kobietą fatalną”, „piękną bezlitosną panią”. Jan Białostocki, pisząc o „płci śmierci”,
zwrócił uwagę, że w językach słowiańskich i romańskich słowo „śmierć” jest rodzaju
żeńskiego. W malarstwie polskim motyw śmierci pod kobiecą postacią wciąż po-
wraca w sztuce Jacka Malczewskiego. Na dwóch płótnach, zatytułowanych przez
malarza Thanatos (1898 i 1899), alegoryczna postać śmierci jest naga lub prawie
naga. Pojawia się w polskiej, swojskiej scenerii, przed białym gankiem szlacheckiego
dworu, zdając się oczekiwać na gospodarza. Nie jest intruzem. Nie wzbudza niepo-
koju strzegących domu psów. Stary gospodarz, naciągając wojskowy szynel, podąża
na jej spotkanie. Na obu obrazach śmierć jest skrzydlata, posągowo piękna, andro-
gyniczna. Ostrzy kosę. „Malczewski wyszedł tu od greckiego mitu o Thanatosie,
synu Nocy i bliźniaczym bracie Hypnosa. Mit ten zakładał analogię między snem
a śmiercią - stanami, które wyzwalając duszę, umożliwiają niezakłócone zmysłami
poznanie. Postać śmierci artysta wzbogacił refleksem mitu o Androgyne - znakiem
duchowej pełni. Przywołał też tradycyjne wyobrażenie śmierci jako postaci z kosą.
Jednak owa żniwiarka śmierci, przez mocne zaakcentowanie miejsca płodności
kuszką na osełkę, wiszącą na łonie, sugeruje też, że »śmierć - kolebką nowego życia«”
- pisze znawczyni twórczości Malczewskiego Agnieszka Ławniczakowa.
W obrazie Thanatos 1 kobieta-śmierć jest częściowo przesłonięta. Thanatos II
ukazuje w pełni nagości dorodne, silne ciało. „Piękna żniwiarka ukończyła już
ostrzenie kosy, a teraz bada palcem jej ostrość, trzymając wąską stal poziomo na
wysokości biustu. Życiodajna pierś i zabójcze narzędzie przeciwstawione są sobie
Jacek Malczewski
Thanatos II, 1899
olej, płótno,. 124 x 73
Muzeum Sztuki w Łodzi
Jedną z wielkich obsesji sztuki przełomu XIX i XX wieku był - postrzegany jako
nierozerwalny - splot erotyzmu i śmierci, Erosa i Thanatosa, i związane z nim
wyobrażenie kobiety jako dawczyni życia i nosicielki śmierci zarazem. Śmierć deka-
dentów i symbolistów nie jest już dawnym kościotrupem, lecz ponętną kusicielką,
„kobietą fatalną”, „piękną bezlitosną panią”. Jan Białostocki, pisząc o „płci śmierci”,
zwrócił uwagę, że w językach słowiańskich i romańskich słowo „śmierć” jest rodzaju
żeńskiego. W malarstwie polskim motyw śmierci pod kobiecą postacią wciąż po-
wraca w sztuce Jacka Malczewskiego. Na dwóch płótnach, zatytułowanych przez
malarza Thanatos (1898 i 1899), alegoryczna postać śmierci jest naga lub prawie
naga. Pojawia się w polskiej, swojskiej scenerii, przed białym gankiem szlacheckiego
dworu, zdając się oczekiwać na gospodarza. Nie jest intruzem. Nie wzbudza niepo-
koju strzegących domu psów. Stary gospodarz, naciągając wojskowy szynel, podąża
na jej spotkanie. Na obu obrazach śmierć jest skrzydlata, posągowo piękna, andro-
gyniczna. Ostrzy kosę. „Malczewski wyszedł tu od greckiego mitu o Thanatosie,
synu Nocy i bliźniaczym bracie Hypnosa. Mit ten zakładał analogię między snem
a śmiercią - stanami, które wyzwalając duszę, umożliwiają niezakłócone zmysłami
poznanie. Postać śmierci artysta wzbogacił refleksem mitu o Androgyne - znakiem
duchowej pełni. Przywołał też tradycyjne wyobrażenie śmierci jako postaci z kosą.
Jednak owa żniwiarka śmierci, przez mocne zaakcentowanie miejsca płodności
kuszką na osełkę, wiszącą na łonie, sugeruje też, że »śmierć - kolebką nowego życia«”
- pisze znawczyni twórczości Malczewskiego Agnieszka Ławniczakowa.
W obrazie Thanatos 1 kobieta-śmierć jest częściowo przesłonięta. Thanatos II
ukazuje w pełni nagości dorodne, silne ciało. „Piękna żniwiarka ukończyła już
ostrzenie kosy, a teraz bada palcem jej ostrość, trzymając wąską stal poziomo na
wysokości biustu. Życiodajna pierś i zabójcze narzędzie przeciwstawione są sobie