Poprzęcka, Maria: Akt polski (Warszawa: Edipresse Książki, 2006)

-f
Maria Chmielowska
Akt kobiecy, ok. 1895
olej, płótno, 170 x 75
Muzeum Narodowe w Krakowie
si.
Anna Bilińska-Bohdanowicz
Półakt męski - studium, 1885
olej, gwasz, płótno, 95 x 67
Muzeum Narodowe w Warszawie

W kobiecych oczach

Nagość modeli długo nie budziła obyczajowych zastrzeżeń. Paradoksalnie, nagość
jako żenującą, ekscytującą, a w każdym razie zakłócającą pracę artysty odczuto
i dostrzeżono dopiero wtedy, gdy miało na niej spocząć spojrzenie kobiece, a zatem,
gdy kobiety podjęły walkę o dopuszczenie do szkół artystycznych. Można powie- ]_
dzieć, że za sprawą kobiet model odzyskał swe ciało i swoją płeć. Wśród wielu, nie-
kiedy groteskowych argumentów (jakie we Francji sięgnęły Izby Deputowanych),
wysuwanych przeciwko obecności kobiet w klasie z modelem, był i mówiący o nie-
zdolności kobiecego umysłu do abstrakcyjnego myślenia. Model bowiem był nie
tylko uprzedmiotowionym „chodzącym manekinem”. Był dostępną zmysłowo,
surową materią, którą w drodze intelektualnego wysiłku należało pokonać i „prze-
obrazić w formę”. W formę sztuki. Stąd jego późniejsze unicestwienie. Zgodnie
z klasyczno-akademicką teorią sztuki istotą działania artystycznego była trans-
cendencja, przekroczenie zmysłowo danej rzeczywistości. Dostrzeżenie w modelu
czegoś innego niż surowiec czy warsztatowe utensylium - czegoś, co może za-
grażać, pobudzać, niepokoić swą somatycznością, swym cielesnym bytem, być
wreszcie czymś samym w sobie - jest jednym z symptomów najgłębiej sięgających
przemian w pojmowaniu twórczości artystycznej, przemian zakłócających lub
niwelujących przeciwstawienie rzeczywistości i sztuki, a zatem przemian zasad-
niczych dla jej dzisiejszego kształtu.
Biografie dziewiętnastowiecznych artystek obfitują w przykłady uciążliwej
walki o zdobycie pełnego (a nie tylko „kobiecego") wykształcenia. Najpoważniejszą
przeszkodą, wzbraniającą młodym kobietom wstępu do pracowni akademickich
były właśnie studia nagiego męskiego modela, obowiązujące jako etap wstępnego
nauczania. Robocze studia Anny Bilińskiej - artystki obdarzonej i talentem i wiel-
ką determinacją w spełnianiu swego malarskiego powołania - świetnie ilustrują
trudność, jaką dla nawet wyemancypowanej kobiety było obcowanie z rozebra-