DOI article:
Michalak, Michał: Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii z terenów państwa krzyżackiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0009
Michał Spośród prac polskich bronioznawców dotyczących uzbrojenia wojsk krzyżac-
Michalak kich należy wymienić powojenne pozycje autorstwa Andrzeja Nowakowskiego,
Krzysztofa Kwiatkowskiego oraz książkę zredagowaną przez Andrzeja Nadol-
skiego, w której zamieszczono również wizerunki ikonograficzne z terenów
Prus Zakonnych3. We wszystkich tych publikacjach brakuje jednak szerszej
analizy porównawczej wzmiankowanych dzieł, które stanowią zasadniczy temat
tej pracy, dlatego warto zapełnić tę lukę.
Należy również wspomnieć o artykułach na temat czternastowiecznych
hełmów, odkrytych na terenie państwa krzyżackiego, tj.: przyłbicy z Olsztyna,
o której pisał Andrzej Nowakowski, oraz toruńskiej przyłbicy pekilhube omó-
wionej przez Wojciecha Wasiaka i Mariana Głoska4. Oba zabytki stanowią
pewien punkt odniesienia w badaniach, także ikonograficznych, nad uzbro-
jeniem państwa krzyżackiego.
Genezę i wczesne formy rozwojowe późnośredniowiecznych hełmów
z ruchomą zasłoną twarzy omówił Marcin Glinianowicz w artykule dotyczącym
zasłony typu „psi pysk" z warszawskiego Muzeum Wojska Polskiego5. Dzieła
sztuki, którymi zająłem się w tej pracy, zostały częściowo opisane także w lite-
raturze poświęconej sztuce gotyckiej z terenów Pomorza Gdańskiego, Warmii
i ziemi chełmińskiej6. Jednak warto ponownie zbadać wymienione we wstę-
pie wizerunki i zestawić je z ikonografią pochodzącą również z innych krajów
Europy Środkowej i Zachodniej oraz z dostępnymi, zachowanymi do dzisiaj
oryginałami hełmów z przełomu XIV i XV stulecia. W tekście zostały omówione
3 Andrzej Nowakowski, Uzbrojenie wojsk krzyżackich w Prusach w XIV i na początku XV w.,
Łódź 1980; idem, Arms and Armour in the Medieval Teutonic Order's State in Prussia, Łódź 1994,
fig. 55-57; Krzysztof Kwiatkowski, Wojska Zakonu Niemieckiego w Prusach 1230-1525. Korpo-
racja, jej pruskie władztwo, zbrojni, kultura wojny i aktywność militarna, Toruń 2016; Uzbrojenie
w Polsce średniowiecznej 1350-1450, red. Andrzej Nadolski, Łódź 1990.
4 Andrzej Nowakowski, Średniowieczny hełm z Olsztyna, „Rocznik Olsztyński” 1989, t. 16,
s. 147-154; Marian Głosek, Andrzej Nowakowski, Średniowieczna przyłbica z Muzeum Okręgowego
w Toruniu. Przyczynek do znajomości bałtyjskiego uzbrojenia ochronnego, „Kwartalnik Historii Kul-
tury Materialnej” 1980, R. 28, z. 1; Wojciech Wasiak, Identyfikacja średniowiecznych przedstawień
ikonograficznych z realnymi egzemplarzami broni na przykładzie wyobrażenia hełmu typu pekilhube
z Kościoła w Strzelnikach koło Brzegu [w:] Broń i wojna w dziejach człowieka, red. Katarzyna Badow-
ska, Wojciech Wasiak, Piotr Łuczak, Łódź 2009, s. 117-131; Marian Głosek, Wojciech Wasiak, Nowe
spojrzenie na problem przyłbicy pekilhube z Torunia [w:] Cum Arma per Aeva. Uzbrojenie indywidualne
na przestrzeni dziejów, red. Paweł Kucypera, Piotr Pudło, Toruń 2011, s. 126-154.
5 Marcin Glinianowicz, Zasłona typu „psi pysk" ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w War-
szawie, „Acta Militaria Mediaevalia” 2010, t. 6, s. 199-200.
6 Chodzi o Poliptyk Grudziądzki, retabulum z Fromborka oraz relikwiarz kwidzyński oraz
cyborium pochodzące z kościoła Jana Chrzciciela z Chojnic, przechowywane obecnie w Muzeum
Diecezjalnym w Pelplinie. Por. Jerzy Domasłowski, Alicja Karłowska-Kamzowa, Adam S. Labuda,
Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, Warszawa 1990; Kinga Szczepkowska-Naliwajek,
Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii, Wrocław 1987; Alicja
Karłowska-Kamzowa, Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim Śląska, Pomorza
Wschodniego i Kujaw, „Folia Historiae Artium” 1980, nr 16.
8
Michalak kich należy wymienić powojenne pozycje autorstwa Andrzeja Nowakowskiego,
Krzysztofa Kwiatkowskiego oraz książkę zredagowaną przez Andrzeja Nadol-
skiego, w której zamieszczono również wizerunki ikonograficzne z terenów
Prus Zakonnych3. We wszystkich tych publikacjach brakuje jednak szerszej
analizy porównawczej wzmiankowanych dzieł, które stanowią zasadniczy temat
tej pracy, dlatego warto zapełnić tę lukę.
Należy również wspomnieć o artykułach na temat czternastowiecznych
hełmów, odkrytych na terenie państwa krzyżackiego, tj.: przyłbicy z Olsztyna,
o której pisał Andrzej Nowakowski, oraz toruńskiej przyłbicy pekilhube omó-
wionej przez Wojciecha Wasiaka i Mariana Głoska4. Oba zabytki stanowią
pewien punkt odniesienia w badaniach, także ikonograficznych, nad uzbro-
jeniem państwa krzyżackiego.
Genezę i wczesne formy rozwojowe późnośredniowiecznych hełmów
z ruchomą zasłoną twarzy omówił Marcin Glinianowicz w artykule dotyczącym
zasłony typu „psi pysk" z warszawskiego Muzeum Wojska Polskiego5. Dzieła
sztuki, którymi zająłem się w tej pracy, zostały częściowo opisane także w lite-
raturze poświęconej sztuce gotyckiej z terenów Pomorza Gdańskiego, Warmii
i ziemi chełmińskiej6. Jednak warto ponownie zbadać wymienione we wstę-
pie wizerunki i zestawić je z ikonografią pochodzącą również z innych krajów
Europy Środkowej i Zachodniej oraz z dostępnymi, zachowanymi do dzisiaj
oryginałami hełmów z przełomu XIV i XV stulecia. W tekście zostały omówione
3 Andrzej Nowakowski, Uzbrojenie wojsk krzyżackich w Prusach w XIV i na początku XV w.,
Łódź 1980; idem, Arms and Armour in the Medieval Teutonic Order's State in Prussia, Łódź 1994,
fig. 55-57; Krzysztof Kwiatkowski, Wojska Zakonu Niemieckiego w Prusach 1230-1525. Korpo-
racja, jej pruskie władztwo, zbrojni, kultura wojny i aktywność militarna, Toruń 2016; Uzbrojenie
w Polsce średniowiecznej 1350-1450, red. Andrzej Nadolski, Łódź 1990.
4 Andrzej Nowakowski, Średniowieczny hełm z Olsztyna, „Rocznik Olsztyński” 1989, t. 16,
s. 147-154; Marian Głosek, Andrzej Nowakowski, Średniowieczna przyłbica z Muzeum Okręgowego
w Toruniu. Przyczynek do znajomości bałtyjskiego uzbrojenia ochronnego, „Kwartalnik Historii Kul-
tury Materialnej” 1980, R. 28, z. 1; Wojciech Wasiak, Identyfikacja średniowiecznych przedstawień
ikonograficznych z realnymi egzemplarzami broni na przykładzie wyobrażenia hełmu typu pekilhube
z Kościoła w Strzelnikach koło Brzegu [w:] Broń i wojna w dziejach człowieka, red. Katarzyna Badow-
ska, Wojciech Wasiak, Piotr Łuczak, Łódź 2009, s. 117-131; Marian Głosek, Wojciech Wasiak, Nowe
spojrzenie na problem przyłbicy pekilhube z Torunia [w:] Cum Arma per Aeva. Uzbrojenie indywidualne
na przestrzeni dziejów, red. Paweł Kucypera, Piotr Pudło, Toruń 2011, s. 126-154.
5 Marcin Glinianowicz, Zasłona typu „psi pysk" ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w War-
szawie, „Acta Militaria Mediaevalia” 2010, t. 6, s. 199-200.
6 Chodzi o Poliptyk Grudziądzki, retabulum z Fromborka oraz relikwiarz kwidzyński oraz
cyborium pochodzące z kościoła Jana Chrzciciela z Chojnic, przechowywane obecnie w Muzeum
Diecezjalnym w Pelplinie. Por. Jerzy Domasłowski, Alicja Karłowska-Kamzowa, Adam S. Labuda,
Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, Warszawa 1990; Kinga Szczepkowska-Naliwajek,
Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii, Wrocław 1987; Alicja
Karłowska-Kamzowa, Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim Śląska, Pomorza
Wschodniego i Kujaw, „Folia Historiae Artium” 1980, nr 16.
8