DOI article:
Michalak, Michał: Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii z terenów państwa krzyżackiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0010
bowiem inne zabytki, które jak dotąd nie zostały poddane analizie w literaturze
bronioznawczej.
Hełmy z ruchomą zasłoną twarzową, występujące na terenie Europy Środkowej
i Zachodniej w okresie późnego średniowiecza, należą do odmiany, najbardziej
kojarzonej z późnośredniowiecznym rycerstwem i walką konną. Moment poja-
wienia się tego rodzaju osłon głowy oraz ich użytkowania nie zostały jeszcze
całkowicie wyjaśnione. Przyjmuje się, że są dwie drogi rozwojowe odmiany przy-
łbic „starszego typu" (łac. cassida, caleptra; niem. hube). Bronioznawcy doszu-
kują się początków wytwarzania tej formy uzbrojenia ochronnego w końcu
XIII w. lub we wczesnych latach XIV w.7 Ikonografia z lat osiemdziesiątych XIII w.
ukazuje wizerunki hełmów garnczkowych o zaokrąglonych szczytach oraz
mocowanych po bokach, ruchomych osłonach dolnej partii twarzy i szyi8.
Na początku XIV stulecia zaniechano tego rozwiązania. Prawdopodobnie
najwcześniejsze przedstawienie przyłbicy pochodzi z hiszpańskiego dzieła
Crónica de Bernat Desclot (Crhnica de Pere el Gran) z lat 1283—12859, niestety
jakość nie pozwala wysunąć ostatecznego wniosku. Dlatego za najwcześniej-
sze przedstawienie tej odmiany osłon głowy uznaje się modlitewnik Les Heures
de Jeanne d'Evreux, reine de France z ok. 1325 r.10 Na kartach tego rękopisu widać
wczesny rysunek basinetu z zasłoną mocowaną na zaczepach skroniowych, mającą
dwie wizury i środkową część owalnie uwypukloną do przodu11. W tym wczesnym
okresie istnienia przyłbic mamy do czynienia z hełmami, których dzwony były
niejako formalną kontynuacją hełmów garnczkowych, czego przykładem jest
hełm zaprezentowany w Psałterzu Luttrella z ok. 1340 r. Natomiast drugą drogę
rozwoju przyłbic stanowiły szłomy-basinety, wywodzące się raczej z dawnych
form stożkowych12. Zasłonę twarzową mocowano w nich na jednym zaczepie
czołowym lub na dwóch zawiasach skroniowych.
Ikonografia z terenów Włoch i Anglii prezentuje rycerzy noszących przył-
bice mniej więcej od lat trzydziestych XIV w., przy czym w tym okresie można
już zaobserwować okazy z zasłonami mocowanymi na zawiasach skroniowych.
Innym rozwiązaniem technicznym było doczepianie ruchomego nosala, w dol-
nej części przytwierdzanego do czepca kolczego i mocowanego do zaczepu
czołowego na hełmie13. Wynalazek ten cieszył się popularnością w okresie
1340-1370, w ikonografii z pierwszej połowy XV w. również można znaleźć
jego przedstawienia.
Przedsta-
wienia
przyłbic...
7 Glinianowicz, Zasłona typu „psi pysk"..., s. 199-200.
8 Ibidem, s. 199.
9 Cronika de Pere el Gran, https://www.lluisvives.com/obra/cronica-de-pere-el-gran-
-manuscrit--0/ [dostęp: 10.11.2023].
10 Jean Pucelle, Les Heures de Jeanne d'Evreux, reine de France, The Met Cloisters, New York,
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/470309 [dostęp: 10.11.2023].
11 Ibidem, s. 200-201.
12 Ibidem, s. 199-200.
13 Ibidem, s. 202.
9
bronioznawczej.
Hełmy z ruchomą zasłoną twarzową, występujące na terenie Europy Środkowej
i Zachodniej w okresie późnego średniowiecza, należą do odmiany, najbardziej
kojarzonej z późnośredniowiecznym rycerstwem i walką konną. Moment poja-
wienia się tego rodzaju osłon głowy oraz ich użytkowania nie zostały jeszcze
całkowicie wyjaśnione. Przyjmuje się, że są dwie drogi rozwojowe odmiany przy-
łbic „starszego typu" (łac. cassida, caleptra; niem. hube). Bronioznawcy doszu-
kują się początków wytwarzania tej formy uzbrojenia ochronnego w końcu
XIII w. lub we wczesnych latach XIV w.7 Ikonografia z lat osiemdziesiątych XIII w.
ukazuje wizerunki hełmów garnczkowych o zaokrąglonych szczytach oraz
mocowanych po bokach, ruchomych osłonach dolnej partii twarzy i szyi8.
Na początku XIV stulecia zaniechano tego rozwiązania. Prawdopodobnie
najwcześniejsze przedstawienie przyłbicy pochodzi z hiszpańskiego dzieła
Crónica de Bernat Desclot (Crhnica de Pere el Gran) z lat 1283—12859, niestety
jakość nie pozwala wysunąć ostatecznego wniosku. Dlatego za najwcześniej-
sze przedstawienie tej odmiany osłon głowy uznaje się modlitewnik Les Heures
de Jeanne d'Evreux, reine de France z ok. 1325 r.10 Na kartach tego rękopisu widać
wczesny rysunek basinetu z zasłoną mocowaną na zaczepach skroniowych, mającą
dwie wizury i środkową część owalnie uwypukloną do przodu11. W tym wczesnym
okresie istnienia przyłbic mamy do czynienia z hełmami, których dzwony były
niejako formalną kontynuacją hełmów garnczkowych, czego przykładem jest
hełm zaprezentowany w Psałterzu Luttrella z ok. 1340 r. Natomiast drugą drogę
rozwoju przyłbic stanowiły szłomy-basinety, wywodzące się raczej z dawnych
form stożkowych12. Zasłonę twarzową mocowano w nich na jednym zaczepie
czołowym lub na dwóch zawiasach skroniowych.
Ikonografia z terenów Włoch i Anglii prezentuje rycerzy noszących przył-
bice mniej więcej od lat trzydziestych XIV w., przy czym w tym okresie można
już zaobserwować okazy z zasłonami mocowanymi na zawiasach skroniowych.
Innym rozwiązaniem technicznym było doczepianie ruchomego nosala, w dol-
nej części przytwierdzanego do czepca kolczego i mocowanego do zaczepu
czołowego na hełmie13. Wynalazek ten cieszył się popularnością w okresie
1340-1370, w ikonografii z pierwszej połowy XV w. również można znaleźć
jego przedstawienia.
Przedsta-
wienia
przyłbic...
7 Glinianowicz, Zasłona typu „psi pysk"..., s. 199-200.
8 Ibidem, s. 199.
9 Cronika de Pere el Gran, https://www.lluisvives.com/obra/cronica-de-pere-el-gran-
-manuscrit--0/ [dostęp: 10.11.2023].
10 Jean Pucelle, Les Heures de Jeanne d'Evreux, reine de France, The Met Cloisters, New York,
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/470309 [dostęp: 10.11.2023].
11 Ibidem, s. 200-201.
12 Ibidem, s. 199-200.
13 Ibidem, s. 202.
9