DOI Artikel:
Michalak, Michał: Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii z terenów państwa krzyżackiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0011
Michał Prawdopodobnie w Niemczech ok. połowy XIV w. skonstruowano zasłonę
Michalak klapową (niem. Klappvisier), którą mocowano na jednym zawiasie czołowym.
Klappvisiery rozpowszechniły się w Europie w latach sześćdziesiątych i siedem-
dziesiątych XIV w., czego przykładem może być znalezisko z Siedlątkowa nad
Wartą w Wielkopolsce14. Tak jak ruchome nosale, hełmy z zasłonami moco-
wanymi czołowo prawdopodobnie służyły zbrojnym z terenów Europy Środ-
kowej i Wschodniej przynajmniej do lat dwudziestych i trzydziestych XV w.
Czasem zasłonę wykuwano w nietypowy, wydłużony kształt przypominający
pysk zwierzęcy. Kształt ten istniejące obecnie bractwa rycerskie nazwały „kre-
cim pyskiem". Jako analogię można przywołać egzemplarze z muzeów w Veste
Coburg lub w Leeds15. Wszystkie eksponaty datowane są na drugą połowę XIV w.
Na Śląsku w ikonografii występują głównie wizerunki przyłbic z zasłonami o takim
kształcie i mocowanymi na zaczepie czołowym16. W tym okresie kształty zasłon
bywały jednak różne, co potwierdzają przedstawienia z wielu krajów europejskich.
Być może już w latach sześćdziesiątych lub siedemdziesiątych XIV w. zaczęto
wykuwać montowane na zawiasach skroniowych, „kultowe" zasłony typu „psi
pysk", których popularność utrzymywała się aż po lata trzydzieste XV w., a okres
ich sporadycznego użytkowania trwał zapewne jeszcze dłużej. Przykładami
są trzy niemieckie nagrobki z lat trzydziestych XV w.: Konrada von Brandscheita
w dawnym kościele kolegiackim Sankt-Marien-Stiftskirche w Kyllburgu (1438);
Eberharda Stoltza von Gaubickelheima w kościele parafialnym w Partenheim
(1439) - oba na terenie Palatynatu Reńskiego; oraz Konrada Sinolta w kościele
w Überau w Hesji (1439)17.W ikonografii z Europy Zachodniej są też przed-
stawione zasłony o innych kształtach. Oprócz „psich pysków" i „krecich pysków"
wykuwano zasłony o kształcie zbliżonym do współczesnego pługa, pod koniec
XIV w. zaś stały się popularne w Europie zasłony o przodzie bardziej zaokrąglo-
nym, przypominające cedzak, mocowane na zawiasach skroniowych.
Około 1400 r. czepce z kolczugi montowane do przyłbic coraz częściej zastę-
powano podbródkiem i nakarczkiem z blachy (na początku zapewne złożonym
z kilku folg, o czym dalej), tworząc w ten sposób rozbudowaną wersję przył-
bicy starszego typu nazywaną grand basinet. Z czasem jej cechą charaktery-
styczną stała się zasłona o kształcie cedzaku (durszlaku)18. Montowano także
14 Zdzisław Żygulski jr, Broń w dawnej Polsce na tle Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa
1982, s. 100; Andrzej Nadolski, Hełm i fragmenty zbroi z Siedlątkowa, „Prace i Materiały Muzeum
Archeologii i Etnografii" 1963, nr 15, s. 89-93.
15 Matthias Goll, Iron Documents. Interdisciplinary Studies on the Technology of Late Medieval
European Plate Armour Production between 1350-1500, Philosophical Faculty of University of
Heidelberg, 2013, ref arm: 2082, 1528 [rozprawa doktorska].
16 Robert Heś, Uzbrojenie rycerskie na Śląsku w XIV wieku, Wrocław-Racibórz 2007, s. 28-32.
17 Konrad von Brandscheit, https://effigiesandbrasses.com/898/4539 [dostęp: 26.02.2024];
Eberhard Stoltz von Gaubickelheim, https://effigiesandbrasses.com/3070/6441 [dostęp: 26.02.2024];
Konrad Sinolt, https://effigiesandbrasses.com/3476/6737 [dostęp: 26.02.2024].
18 Effigies & Brasses, s. 101, http://effigiesandbrasses.com/search/?manuscript=4485&p
age=16 [dostęp: 27.07.2019].
10
Michalak klapową (niem. Klappvisier), którą mocowano na jednym zawiasie czołowym.
Klappvisiery rozpowszechniły się w Europie w latach sześćdziesiątych i siedem-
dziesiątych XIV w., czego przykładem może być znalezisko z Siedlątkowa nad
Wartą w Wielkopolsce14. Tak jak ruchome nosale, hełmy z zasłonami moco-
wanymi czołowo prawdopodobnie służyły zbrojnym z terenów Europy Środ-
kowej i Wschodniej przynajmniej do lat dwudziestych i trzydziestych XV w.
Czasem zasłonę wykuwano w nietypowy, wydłużony kształt przypominający
pysk zwierzęcy. Kształt ten istniejące obecnie bractwa rycerskie nazwały „kre-
cim pyskiem". Jako analogię można przywołać egzemplarze z muzeów w Veste
Coburg lub w Leeds15. Wszystkie eksponaty datowane są na drugą połowę XIV w.
Na Śląsku w ikonografii występują głównie wizerunki przyłbic z zasłonami o takim
kształcie i mocowanymi na zaczepie czołowym16. W tym okresie kształty zasłon
bywały jednak różne, co potwierdzają przedstawienia z wielu krajów europejskich.
Być może już w latach sześćdziesiątych lub siedemdziesiątych XIV w. zaczęto
wykuwać montowane na zawiasach skroniowych, „kultowe" zasłony typu „psi
pysk", których popularność utrzymywała się aż po lata trzydzieste XV w., a okres
ich sporadycznego użytkowania trwał zapewne jeszcze dłużej. Przykładami
są trzy niemieckie nagrobki z lat trzydziestych XV w.: Konrada von Brandscheita
w dawnym kościele kolegiackim Sankt-Marien-Stiftskirche w Kyllburgu (1438);
Eberharda Stoltza von Gaubickelheima w kościele parafialnym w Partenheim
(1439) - oba na terenie Palatynatu Reńskiego; oraz Konrada Sinolta w kościele
w Überau w Hesji (1439)17.W ikonografii z Europy Zachodniej są też przed-
stawione zasłony o innych kształtach. Oprócz „psich pysków" i „krecich pysków"
wykuwano zasłony o kształcie zbliżonym do współczesnego pługa, pod koniec
XIV w. zaś stały się popularne w Europie zasłony o przodzie bardziej zaokrąglo-
nym, przypominające cedzak, mocowane na zawiasach skroniowych.
Około 1400 r. czepce z kolczugi montowane do przyłbic coraz częściej zastę-
powano podbródkiem i nakarczkiem z blachy (na początku zapewne złożonym
z kilku folg, o czym dalej), tworząc w ten sposób rozbudowaną wersję przył-
bicy starszego typu nazywaną grand basinet. Z czasem jej cechą charaktery-
styczną stała się zasłona o kształcie cedzaku (durszlaku)18. Montowano także
14 Zdzisław Żygulski jr, Broń w dawnej Polsce na tle Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa
1982, s. 100; Andrzej Nadolski, Hełm i fragmenty zbroi z Siedlątkowa, „Prace i Materiały Muzeum
Archeologii i Etnografii" 1963, nr 15, s. 89-93.
15 Matthias Goll, Iron Documents. Interdisciplinary Studies on the Technology of Late Medieval
European Plate Armour Production between 1350-1500, Philosophical Faculty of University of
Heidelberg, 2013, ref arm: 2082, 1528 [rozprawa doktorska].
16 Robert Heś, Uzbrojenie rycerskie na Śląsku w XIV wieku, Wrocław-Racibórz 2007, s. 28-32.
17 Konrad von Brandscheit, https://effigiesandbrasses.com/898/4539 [dostęp: 26.02.2024];
Eberhard Stoltz von Gaubickelheim, https://effigiesandbrasses.com/3070/6441 [dostęp: 26.02.2024];
Konrad Sinolt, https://effigiesandbrasses.com/3476/6737 [dostęp: 26.02.2024].
18 Effigies & Brasses, s. 101, http://effigiesandbrasses.com/search/?manuscript=4485&p
age=16 [dostęp: 27.07.2019].
10