DOI article:
Andrzejewska‑Zając, Alicja: Vivit post funera virtus: Odzyskany portret Hansa von Aachenaz kolekcji Jacoba Kabruna
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0124
Occasio (Sposobność) to rzymska
odpowiedniczka Kairosa - greckie-
go bożka nadarzającej się okazji. Ka-
iros po raz pierwszy w literaturze po-
jawia się w niezachowanym hymnie
autorstwa Iona z Chios z V w. p.n.e.
jako najmłodsze z dzieci Zeusa33.
O dziele tym wspomina Pauzaniasz
w kontekście ołtarza Kairosa w Olim-
pii, na którym Lizyp ukazał bożka jako
uskrzydlonego młodzieńca ze skrzy-
dełkami u stóp, gotowego do odlotu,
w rękach trzymającego wagę i brzytwę.
Wzorcowych wizerunków Occasio/
Kairosa dostarczyła także poezja póź-
noklasyczna: zachowany w Antologii
Palatyńskiej epigramat aleksandryj-
skiego poety Posejdipposa (310-240
p.n.e.) opisujący rzeźbę Lizypa oraz
naśladujący go epigramat Auzoniu-
sza (310-393 n.e.)34. W średniowieczu,
niekiedy także w czasach nowożytnych,
Occasio utożsamiano z Fortuną, która
pełniąc funkcję boskiego wysłanni-
ka, kierowała ludzkim życiem za po-
ll. 5. Jan Saenredam według Pietera Isaacsza, Portret
Hansa von Aachena - fragment przedstawiający
Occasio, 1605, miedzioryt, papier, Muzeum Narodowe
w Gdańsku (depozyt MKiDN), repr. za: domena
publiczna
mocą losu. Przypisywano jej różne kompetencje i działania, dla człowieka była
jednak zawsze potęgą wrogą, działającą w sposób podstępny i nigdy nieujawnia-
jącą swoich planów. Śmiertelnik w obliczu przypadkowości i kapryśności losu po-
zostawał bezradny. Zmienna Fortuna nie udzielała rad dotyczących przyszłości,
wręcz przeciwnie - igrała z człowiekiem, wykorzystując jego niewiedzę i naiw-
ność35. Wraz z narodzinami humanizmu zmieniło się postrzeganie roli Fortuny
w ludzkim życiu. Liczne przedstawienia oraz mnogość jej form w sztuce i litera-
turze renesansu odzwierciedlały szczególne zainteresowanie twórców i myślicie-
li konfliktem między indywidualnymi możliwościami człowieka a siłami ślepego
losu, którym był poddany. Teraz świadomy swoich sił sprawczych, wykorzystu-
jący swoją szansę, wystarczająco odważny, by pochwycić okazję, człowiek mógł
33 Monique Trede, Kairos. Τα-propos et I'occasion, Paris 1992, s. 76-77.
34 Dietrich Böschung, Kairos as a Figuration of Time. A Case Study, Paderborn 2013, s. 15-33;
Barbara Milewska-Waźbińska, Różne oblicza zmiennej Fortuny, „Nauka" 2002, t. 2, nr 2, s. 159-160.
35 Na temat znaczeń Fortuny zob. Alfred Doren, Fortuna im Mittelalter und in der Rena-
issance [w:] Vorträge der Bibliothek Warburg, II. Vorträge 1922-1923, hrsg. v. Fritz Saxl, T. 1,
Leipzig-Berlin 1924, s. 71-144; Jacek Sokolski, Bogini - pojęcie - demon. Fortuna w dziełach
autorów staropolskich, Wrocław 1996.
123
odpowiedniczka Kairosa - greckie-
go bożka nadarzającej się okazji. Ka-
iros po raz pierwszy w literaturze po-
jawia się w niezachowanym hymnie
autorstwa Iona z Chios z V w. p.n.e.
jako najmłodsze z dzieci Zeusa33.
O dziele tym wspomina Pauzaniasz
w kontekście ołtarza Kairosa w Olim-
pii, na którym Lizyp ukazał bożka jako
uskrzydlonego młodzieńca ze skrzy-
dełkami u stóp, gotowego do odlotu,
w rękach trzymającego wagę i brzytwę.
Wzorcowych wizerunków Occasio/
Kairosa dostarczyła także poezja póź-
noklasyczna: zachowany w Antologii
Palatyńskiej epigramat aleksandryj-
skiego poety Posejdipposa (310-240
p.n.e.) opisujący rzeźbę Lizypa oraz
naśladujący go epigramat Auzoniu-
sza (310-393 n.e.)34. W średniowieczu,
niekiedy także w czasach nowożytnych,
Occasio utożsamiano z Fortuną, która
pełniąc funkcję boskiego wysłanni-
ka, kierowała ludzkim życiem za po-
ll. 5. Jan Saenredam według Pietera Isaacsza, Portret
Hansa von Aachena - fragment przedstawiający
Occasio, 1605, miedzioryt, papier, Muzeum Narodowe
w Gdańsku (depozyt MKiDN), repr. za: domena
publiczna
mocą losu. Przypisywano jej różne kompetencje i działania, dla człowieka była
jednak zawsze potęgą wrogą, działającą w sposób podstępny i nigdy nieujawnia-
jącą swoich planów. Śmiertelnik w obliczu przypadkowości i kapryśności losu po-
zostawał bezradny. Zmienna Fortuna nie udzielała rad dotyczących przyszłości,
wręcz przeciwnie - igrała z człowiekiem, wykorzystując jego niewiedzę i naiw-
ność35. Wraz z narodzinami humanizmu zmieniło się postrzeganie roli Fortuny
w ludzkim życiu. Liczne przedstawienia oraz mnogość jej form w sztuce i litera-
turze renesansu odzwierciedlały szczególne zainteresowanie twórców i myślicie-
li konfliktem między indywidualnymi możliwościami człowieka a siłami ślepego
losu, którym był poddany. Teraz świadomy swoich sił sprawczych, wykorzystu-
jący swoją szansę, wystarczająco odważny, by pochwycić okazję, człowiek mógł
33 Monique Trede, Kairos. Τα-propos et I'occasion, Paris 1992, s. 76-77.
34 Dietrich Böschung, Kairos as a Figuration of Time. A Case Study, Paderborn 2013, s. 15-33;
Barbara Milewska-Waźbińska, Różne oblicza zmiennej Fortuny, „Nauka" 2002, t. 2, nr 2, s. 159-160.
35 Na temat znaczeń Fortuny zob. Alfred Doren, Fortuna im Mittelalter und in der Rena-
issance [w:] Vorträge der Bibliothek Warburg, II. Vorträge 1922-1923, hrsg. v. Fritz Saxl, T. 1,
Leipzig-Berlin 1924, s. 71-144; Jacek Sokolski, Bogini - pojęcie - demon. Fortuna w dziełach
autorów staropolskich, Wrocław 1996.
123