DOI article:
Markowska, Anna: Nieistniejąca kaplica sióstr pallotynek w Gdańsku – arcydzieło sakralnej sztuki modernistycznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0174
transformacji, czasu szybkiego i nie zawsze uczciwego zdobywania wielkich
fortun i ostentacyjnego bogactwa, zdecydowała, że odnowienie więzi między
świętością i regułą wymaga nowych środków. Upadek starego systemu był
traktowany bowiem przez wielu ludzi Kościoła jako kairos historii zbawienia,
wyraźny przejaw boskiej interwencji w dzieje świata i znak Jego obecności2.
Artykuł powstał w rezultacie kwerendy przeprowadzonej w klasztorze
sióstr pallotynek (Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego)
„Na Górce" w Gdańsku, przy ulicy Malczewskiego 144. Jeśli nie zaznaczono
inaczej, informacje pochodzą z archiwum sióstr oraz informacji pozyskanych
bezpośrednio od nich.
Siostry pallotynki osiedliły się na gdańskiej Górce (dzielnica Siedlce) już
w 1945 r. Zajęły dom z lat trzydziestych stojący przy ówczesnej ulicy Ober-
strasse 144/145, należący do kupca Antona Grunberga, który dołożył starań,
by jego posiadłość - a zmuszony był ją opuścić w wyniku politycznych zmian
wprowadzonych na mocy postanowień konferencji w Jałcie - trafiła w ręce
kościelne. Dom ocalał, choć duża część „jednego z największych i najcenniej-
szych miast zabytkowych Europy Północnej"3 zalegała w ruinie. Siostry utra-
ciły swój dom, mieszczący się w dawnym dworze Puttkamerów, w miejscowości
Rajca koło Nowogródka, jeszcze w czasie wojny4. Zgodnie z logiką przesu-
wania się frontu najpierw wysiedlili je Rosjanie, a potem - gdy na moment
udało im się powrócić - Niemcy. Ze względu na powojenne zmiany granic nie
miały już nadziei, że będą mogły powrócić do swego domu. Zmuszone były
uciekać i szukać nowej siedziby. W Gdańsku-Siedlce zdążył się już wówczas
zadomowić, związany z kościołem Chrystusa Króla, męski zakon pallotynów.
To z tego zgromadzenia przyszła do sióstr wiadomość o możliwości osiedle-
nia się i potrzebie zajęcia się sierotami. Już przed wojną w dzielnicy Siedlce funk-
cjonowały polskie ochronki prowadzone przez siostry zakonne (karmelitanki
oraz dominikanki5), jednak wybuch wojny ostatecznie zakończył tę działalność.
Pallotynki przybyły w czerwcu 1945 r., a już 4 sierpnia otrzymały pozwolenie
na założenie kaplicy domowej i przechowywanie Najświętszego Sakramentu. Rok
później kaplica była gotowa. Stanowiła część kompleksu skromnych budynków
i przybudówek, jakie siostry wzniosły na stromej działce otrzymanej wraz z umiesz-
czonym na szczycie wzniesienia domem rodziny Grunbergów. Prowadziły one
sierociniec, przedszkole, a także internat dla dziewcząt, więc willa ta była zdecy-
dowanie za mała na potrzeby tak rozległej działalności opiekuńczo-charytatywnej.
Dlatego siostry, bynajmniej nieopływające w dostatki, do zaaranżowania nowej
Nieistniejąca
kaplica sióstr
pallotynek...
2 Antoni Lewek, Nowa ewangelizacja w duchu Soboru Watykańskiego II, t. 1, Katowice 1995, s. 126.
3 Jacek Friedrich, Odbudowa Głównego Miasta w Gdańsku w latach 1945-1960 (epub),
Gdańsk 2015, s. 24.
4 Por. Kazimierz Krajewski, Nowogródczyzna naszych ojców. Województwo nowogrodzkie
II RP, Warszawa 2018, s. 138.
5 Wojciech Grott, Siedlce jako dzielnica Gdańska w okresie międzywojennym. Wybrane aspekty
życia codziennego, „Rocznik Gdański” 2015-2016, t. 75-76, s. 148 i 151.
173
fortun i ostentacyjnego bogactwa, zdecydowała, że odnowienie więzi między
świętością i regułą wymaga nowych środków. Upadek starego systemu był
traktowany bowiem przez wielu ludzi Kościoła jako kairos historii zbawienia,
wyraźny przejaw boskiej interwencji w dzieje świata i znak Jego obecności2.
Artykuł powstał w rezultacie kwerendy przeprowadzonej w klasztorze
sióstr pallotynek (Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego)
„Na Górce" w Gdańsku, przy ulicy Malczewskiego 144. Jeśli nie zaznaczono
inaczej, informacje pochodzą z archiwum sióstr oraz informacji pozyskanych
bezpośrednio od nich.
Siostry pallotynki osiedliły się na gdańskiej Górce (dzielnica Siedlce) już
w 1945 r. Zajęły dom z lat trzydziestych stojący przy ówczesnej ulicy Ober-
strasse 144/145, należący do kupca Antona Grunberga, który dołożył starań,
by jego posiadłość - a zmuszony był ją opuścić w wyniku politycznych zmian
wprowadzonych na mocy postanowień konferencji w Jałcie - trafiła w ręce
kościelne. Dom ocalał, choć duża część „jednego z największych i najcenniej-
szych miast zabytkowych Europy Północnej"3 zalegała w ruinie. Siostry utra-
ciły swój dom, mieszczący się w dawnym dworze Puttkamerów, w miejscowości
Rajca koło Nowogródka, jeszcze w czasie wojny4. Zgodnie z logiką przesu-
wania się frontu najpierw wysiedlili je Rosjanie, a potem - gdy na moment
udało im się powrócić - Niemcy. Ze względu na powojenne zmiany granic nie
miały już nadziei, że będą mogły powrócić do swego domu. Zmuszone były
uciekać i szukać nowej siedziby. W Gdańsku-Siedlce zdążył się już wówczas
zadomowić, związany z kościołem Chrystusa Króla, męski zakon pallotynów.
To z tego zgromadzenia przyszła do sióstr wiadomość o możliwości osiedle-
nia się i potrzebie zajęcia się sierotami. Już przed wojną w dzielnicy Siedlce funk-
cjonowały polskie ochronki prowadzone przez siostry zakonne (karmelitanki
oraz dominikanki5), jednak wybuch wojny ostatecznie zakończył tę działalność.
Pallotynki przybyły w czerwcu 1945 r., a już 4 sierpnia otrzymały pozwolenie
na założenie kaplicy domowej i przechowywanie Najświętszego Sakramentu. Rok
później kaplica była gotowa. Stanowiła część kompleksu skromnych budynków
i przybudówek, jakie siostry wzniosły na stromej działce otrzymanej wraz z umiesz-
czonym na szczycie wzniesienia domem rodziny Grunbergów. Prowadziły one
sierociniec, przedszkole, a także internat dla dziewcząt, więc willa ta była zdecy-
dowanie za mała na potrzeby tak rozległej działalności opiekuńczo-charytatywnej.
Dlatego siostry, bynajmniej nieopływające w dostatki, do zaaranżowania nowej
Nieistniejąca
kaplica sióstr
pallotynek...
2 Antoni Lewek, Nowa ewangelizacja w duchu Soboru Watykańskiego II, t. 1, Katowice 1995, s. 126.
3 Jacek Friedrich, Odbudowa Głównego Miasta w Gdańsku w latach 1945-1960 (epub),
Gdańsk 2015, s. 24.
4 Por. Kazimierz Krajewski, Nowogródczyzna naszych ojców. Województwo nowogrodzkie
II RP, Warszawa 2018, s. 138.
5 Wojciech Grott, Siedlce jako dzielnica Gdańska w okresie międzywojennym. Wybrane aspekty
życia codziennego, „Rocznik Gdański” 2015-2016, t. 75-76, s. 148 i 151.
173