DOI article:
Markowska, Anna: Nieistniejąca kaplica sióstr pallotynek w Gdańsku – arcydzieło sakralnej sztuki modernistycznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0183
Anna więc wszelkie próby powtórzenia, wierząc, że - by posłużyć się znowu słowami
Markowska Regameya - trzeba wyzbyć się jałowej nieufności, gdyż „artysta ze swojej strony
jest upoważniony przez swoje wewnętrzne doświadczenie do ujawnienia bogactwa
nadprzyrodzonej wiary. Na szczęście kapłan nie zawsze jest tak ograniczony przez
sformalizowaną wiarę, że nie może pozwolić sobie na pełne zaufanie artyście"19.
Siostra Julitta, opracowując projekt kaplicy pod względem artystycznym, koncen-
trowała się jednocześnie na jego koncepcji teologicznej.
Na triumf form modernistycznych po okresie socrealizmu w Polsce niebaga-
telny wpływ miały nie tylko wielkie idee, lecz także prozaiczne kwestie ekono-
miczne. Argumenty finansowe skutecznie przytłumiły zarzuty o nieszanowanie
tradycji, wypływające z przesłanek ideologicznych. Kaplica „Na Górce" powstała
po okresie obowiązkowego socrealizmu, który przewartościował tradycję moder-
nistyczną. Istotną rolę w skierowaniu się ku modernizmowi odegrał też wybór
wizualnej strategii w kontekście zmagania się polskiego i niemieckiego żywiołu
w mieście. Gdańsk bowiem był uznawany w patriotyczno-narodowej frazeologii
za „pradawne dziedzictwo po książętach pomorskich", a przekonanie o pierwot-
nej polskości miasta, zatartej świadomie w czasach pruskiego panowania, służyło
legitymizacji zamieszkiwania tam Polaków20, jednak czysto historyzująca wizja
miasta stała w sprzeczności z wiarą w stwarzanie po wojnie nowej, lepszej przy-
szłości. Hybrydowość, czyli historyzująco-nowoczesna dwoistość, w projekcie
s. Julitty odzwierciedliła się jako swoisty modernistyczny mediewalizm. Tu warto
zaadaptować poręczny termin Alexandra Nagela medieval modern21. Koncept
wyrastał w przypadku dzieł kościelnych z idei soborowej wskazującej, by nowe
formy organicznie wynikały z form już istniejących. Koncepcję tę wyrażał naj-
pełniej w kaplicy „Na Górce" nowoczesny minimalizm w powiązaniu z uży-
ciem przestylizowanych, gotycyzujących form: ostrych łuków w polichromii
oraz w tabernakulum, a ponadto smukłych, kutych żelaznych form w dekoracji
ołtarza i meblach. A sam drewniany budulec ołtarza nawiązywał wręcz do jego
najwcześniejszych form, wszak drewniany ołtarz jest „zrozumiałą konsekwen-
cją faktu", że ewoluował z formy stołu22. Nowoczesny mediewalizm był typowy
dla sztuki w okresie, gdy Kościół przygotowywał się do obchodów milenium
chrztu, a państwo komunistyczne, równolegle, szykowało do pomyślanych kon-
kurencyjnie obchodów istnienia państwa polskiego. Kreowanie wizualności
nowoczesnego mediewalizmu przez artystów związanych z Kościołem służyło
przekonaniu, że tylko tak można sprostać wymaganiom współczesności i zara-
zem zachować tradycję religijną. Dzięki temu różne sposoby patrzenia na śred-
niowiecze - zdyskredytowane przez włoski renesans i myślicieli epoki oświe-
cenia jako zacofane i dowartościowane potem przez romantyków i fantastów
19 Regamey, Religious Art..., s. 236 (tłum, własne).
20 Friedrich, Odbudowa Głównego Miasta..., s. 31-32.
21 Por. Alexander Nagel, Medieval Modern: Art out of Time, New York 2012.
22 Janusz Pasierb, Ołtarz chrześcijański: historia i symbolika, „Studia Theologica Varsaviensia"
1968, nr 6 (2), s. 20.
182
Markowska Regameya - trzeba wyzbyć się jałowej nieufności, gdyż „artysta ze swojej strony
jest upoważniony przez swoje wewnętrzne doświadczenie do ujawnienia bogactwa
nadprzyrodzonej wiary. Na szczęście kapłan nie zawsze jest tak ograniczony przez
sformalizowaną wiarę, że nie może pozwolić sobie na pełne zaufanie artyście"19.
Siostra Julitta, opracowując projekt kaplicy pod względem artystycznym, koncen-
trowała się jednocześnie na jego koncepcji teologicznej.
Na triumf form modernistycznych po okresie socrealizmu w Polsce niebaga-
telny wpływ miały nie tylko wielkie idee, lecz także prozaiczne kwestie ekono-
miczne. Argumenty finansowe skutecznie przytłumiły zarzuty o nieszanowanie
tradycji, wypływające z przesłanek ideologicznych. Kaplica „Na Górce" powstała
po okresie obowiązkowego socrealizmu, który przewartościował tradycję moder-
nistyczną. Istotną rolę w skierowaniu się ku modernizmowi odegrał też wybór
wizualnej strategii w kontekście zmagania się polskiego i niemieckiego żywiołu
w mieście. Gdańsk bowiem był uznawany w patriotyczno-narodowej frazeologii
za „pradawne dziedzictwo po książętach pomorskich", a przekonanie o pierwot-
nej polskości miasta, zatartej świadomie w czasach pruskiego panowania, służyło
legitymizacji zamieszkiwania tam Polaków20, jednak czysto historyzująca wizja
miasta stała w sprzeczności z wiarą w stwarzanie po wojnie nowej, lepszej przy-
szłości. Hybrydowość, czyli historyzująco-nowoczesna dwoistość, w projekcie
s. Julitty odzwierciedliła się jako swoisty modernistyczny mediewalizm. Tu warto
zaadaptować poręczny termin Alexandra Nagela medieval modern21. Koncept
wyrastał w przypadku dzieł kościelnych z idei soborowej wskazującej, by nowe
formy organicznie wynikały z form już istniejących. Koncepcję tę wyrażał naj-
pełniej w kaplicy „Na Górce" nowoczesny minimalizm w powiązaniu z uży-
ciem przestylizowanych, gotycyzujących form: ostrych łuków w polichromii
oraz w tabernakulum, a ponadto smukłych, kutych żelaznych form w dekoracji
ołtarza i meblach. A sam drewniany budulec ołtarza nawiązywał wręcz do jego
najwcześniejszych form, wszak drewniany ołtarz jest „zrozumiałą konsekwen-
cją faktu", że ewoluował z formy stołu22. Nowoczesny mediewalizm był typowy
dla sztuki w okresie, gdy Kościół przygotowywał się do obchodów milenium
chrztu, a państwo komunistyczne, równolegle, szykowało do pomyślanych kon-
kurencyjnie obchodów istnienia państwa polskiego. Kreowanie wizualności
nowoczesnego mediewalizmu przez artystów związanych z Kościołem służyło
przekonaniu, że tylko tak można sprostać wymaganiom współczesności i zara-
zem zachować tradycję religijną. Dzięki temu różne sposoby patrzenia na śred-
niowiecze - zdyskredytowane przez włoski renesans i myślicieli epoki oświe-
cenia jako zacofane i dowartościowane potem przez romantyków i fantastów
19 Regamey, Religious Art..., s. 236 (tłum, własne).
20 Friedrich, Odbudowa Głównego Miasta..., s. 31-32.
21 Por. Alexander Nagel, Medieval Modern: Art out of Time, New York 2012.
22 Janusz Pasierb, Ołtarz chrześcijański: historia i symbolika, „Studia Theologica Varsaviensia"
1968, nr 6 (2), s. 20.
182