DOI Artikel:
Markowska, Anna: Nieistniejąca kaplica sióstr pallotynek w Gdańsku – arcydzieło sakralnej sztuki modernistycznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0187
Anna nadmiar zaburzający czytelność graficznych, obwiedzionych konturem, form.
Markowska Materiały działające sprawczo w przestrzeni kaplicy powodowały zatem, że zbu-
dowana kaplica mogła być ciągle w percepcji widza budowana na nowo, gdyż
żaden splot doznań związanych z materiałami i symboliką nie dał się powtó-
rzyć. Modernistyczna forma zmierzała w stronę otwarcia się na procesy wyzna-
czone przez relacje widza/uczestnika mszy z przedmiotami w kaplicy. Stabilna
perspektywa budowniczego-projektanta, jaką z oczywistego względu przyjęła
s. Julitta, została wzbogacona więc o perspektywę mieszkańca zakonnego domu,
który dynamicznie zmieniał przestrzeń w momencie wchodzenia w nią i wypeł-
niania własną aktywnością. Z jednej strony jest więc świadomy proces decy-
zyjny artystki, z drugiej zaś otwarcie się na tworzenie przestrzeni kaplicy przez
poszczególne zakonnice. Perspektywa budowania i zamieszkiwania to dwie
komplementarne perspektywy w klasztorze. Akty wytworzenia przestrzeni i jej
zamieszkiwania zdarzają się oczywiście w sekwencji czasowej, jednak wytwo-
rzona przestrzeń nie jest po prostu pojemnikiem. Zmienia się w czasie użytko-
wania i zamieszkiwania. Na zachowanym zdjęciu kaplicy nie zobaczymy jednak
ani gdzie konkretna zakonnica siadała dzień po dniu, ani jak łączyła konkretną
modlitwę ze splotem kolorów i form polichromii, z materią żelaza, drewna
i szkła oraz ze zmieniającym się światłem, docierającym przez świetlik. Mimo
to wszystkie te czynności - dzięki zanurzeniu się w modlitwie - stwarzały kaplicę
jako osobisty wytwór tego, kto się modli, w ustawicznym procesie i w relacji
z tym, co zaprojektowała s. Julitta.
Akwatyczność kaplicy odnosi się oczywiście do chrześcijańskiej symbo-
liki wody w jej wielu przejawach, w tym być może także do historii samego
św. Wincentego Pallottiego, jego związków z kościołem Najświętszego Zbawi-
ciela na Fali. Wodna symbolika dopełnia symbolikę żywiołu ognia (wyrażoną
przez kute żelazo) i ziemi (wyrażoną przez użycie drewna). Kaplica zawarła więc
w sobie wszystkie żywioły, pełnię. Symbolika wody w zakonie odnosi się także
do bycia rybą w sieci Kościoła oraz do czystości. Natomiast w wodnej wyob-
raźni chrześcijanina kluczowa jest bodajże idea chrztu przez zanurzenie, gdyż
immersyjność wiąże się z odrodzeniem. A właśnie całkowitość aktu immersji
s. Julitta powiązała z totalnością dzieła sztuki - wnętrza kaplicy zaprojektowa-
nego konsekwentnie, w najdrobniejszych szczegółach.
Wierna myśleniu Gesamtkunstwerk oraz dzięki możliwościom, jakie ustanowił
II Sobór Watykański, siostra zaprojektowała także - wspomniane już - nowe,
wygodne i funkcjonalne stroje zakonne. Podpisany przez papieża Pawła VI de-
kret Perfectae caritatis, o przystosowanej do współczesności odnowie życia za-
konnego (1965) w punkcie 17. głosił, że strój zakonny powinien być zaadap-
towany do aktualnych warunków czasu i miejsca oraz do potrzeb pełnionego
posługiwania, a jeśli nie odpowiada tym normom, winien być zmieniony.
Artystce zależało na estetyce wyrażającej pokorę i dyscyplinę, dlatego szczegól-
nie po stanie wojennym musztrowała siostry, bolejąc nad tym, że nosiły przypad-
kowe ubrania pochodzące z darów. W nowym projekcie habitu zwęziła rękawy,
186
Markowska Materiały działające sprawczo w przestrzeni kaplicy powodowały zatem, że zbu-
dowana kaplica mogła być ciągle w percepcji widza budowana na nowo, gdyż
żaden splot doznań związanych z materiałami i symboliką nie dał się powtó-
rzyć. Modernistyczna forma zmierzała w stronę otwarcia się na procesy wyzna-
czone przez relacje widza/uczestnika mszy z przedmiotami w kaplicy. Stabilna
perspektywa budowniczego-projektanta, jaką z oczywistego względu przyjęła
s. Julitta, została wzbogacona więc o perspektywę mieszkańca zakonnego domu,
który dynamicznie zmieniał przestrzeń w momencie wchodzenia w nią i wypeł-
niania własną aktywnością. Z jednej strony jest więc świadomy proces decy-
zyjny artystki, z drugiej zaś otwarcie się na tworzenie przestrzeni kaplicy przez
poszczególne zakonnice. Perspektywa budowania i zamieszkiwania to dwie
komplementarne perspektywy w klasztorze. Akty wytworzenia przestrzeni i jej
zamieszkiwania zdarzają się oczywiście w sekwencji czasowej, jednak wytwo-
rzona przestrzeń nie jest po prostu pojemnikiem. Zmienia się w czasie użytko-
wania i zamieszkiwania. Na zachowanym zdjęciu kaplicy nie zobaczymy jednak
ani gdzie konkretna zakonnica siadała dzień po dniu, ani jak łączyła konkretną
modlitwę ze splotem kolorów i form polichromii, z materią żelaza, drewna
i szkła oraz ze zmieniającym się światłem, docierającym przez świetlik. Mimo
to wszystkie te czynności - dzięki zanurzeniu się w modlitwie - stwarzały kaplicę
jako osobisty wytwór tego, kto się modli, w ustawicznym procesie i w relacji
z tym, co zaprojektowała s. Julitta.
Akwatyczność kaplicy odnosi się oczywiście do chrześcijańskiej symbo-
liki wody w jej wielu przejawach, w tym być może także do historii samego
św. Wincentego Pallottiego, jego związków z kościołem Najświętszego Zbawi-
ciela na Fali. Wodna symbolika dopełnia symbolikę żywiołu ognia (wyrażoną
przez kute żelazo) i ziemi (wyrażoną przez użycie drewna). Kaplica zawarła więc
w sobie wszystkie żywioły, pełnię. Symbolika wody w zakonie odnosi się także
do bycia rybą w sieci Kościoła oraz do czystości. Natomiast w wodnej wyob-
raźni chrześcijanina kluczowa jest bodajże idea chrztu przez zanurzenie, gdyż
immersyjność wiąże się z odrodzeniem. A właśnie całkowitość aktu immersji
s. Julitta powiązała z totalnością dzieła sztuki - wnętrza kaplicy zaprojektowa-
nego konsekwentnie, w najdrobniejszych szczegółach.
Wierna myśleniu Gesamtkunstwerk oraz dzięki możliwościom, jakie ustanowił
II Sobór Watykański, siostra zaprojektowała także - wspomniane już - nowe,
wygodne i funkcjonalne stroje zakonne. Podpisany przez papieża Pawła VI de-
kret Perfectae caritatis, o przystosowanej do współczesności odnowie życia za-
konnego (1965) w punkcie 17. głosił, że strój zakonny powinien być zaadap-
towany do aktualnych warunków czasu i miejsca oraz do potrzeb pełnionego
posługiwania, a jeśli nie odpowiada tym normom, winien być zmieniony.
Artystce zależało na estetyce wyrażającej pokorę i dyscyplinę, dlatego szczegól-
nie po stanie wojennym musztrowała siostry, bolejąc nad tym, że nosiły przypad-
kowe ubrania pochodzące z darów. W nowym projekcie habitu zwęziła rękawy,
186