DOI Artikel:
Markowska, Anna: Nieistniejąca kaplica sióstr pallotynek w Gdańsku – arcydzieło sakralnej sztuki modernistycznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0189
Anna Mniej prowokacyjnie, ale równie zdecydowanie, skomentował ten problem
Markowska nieco później Steven J. Schloeder: podkreślił, że w promowaniu kultury Koś-
ciół - przyznając artyście szeroką swobodę i wolność artystycznej ekspresji - kie-
ruje się przeświadczeniem, że sztuka jest aktem osobistym, a wolność w zakresie
koncepcji i techniki, innowacji oraz materiałów wynika z faktu, że sztuka reli-
gijna nie ma charakterystycznego stylu i nie istnieją też „techniki religijne"33.
Prostota, ubogie środki, odrzucenie nadmiaru ozdób i bezpretensjonalność,
a także perspektywa głębokiej duchowości, to składowe wyjątkowego dzieła
sakralnego modernizmu, jakim była kaplica sióstr pallotynek „Na Górce" zapro-
jektowana przez s. Julittę Gołębiowską. Kluczowa wartość wyobraźni i swobod-
nej ekspresji służyła do pogłębienia religijnego przeżycia. Artystka wzmocniła
siłę oddziaływania uczuciowego dzięki swej wiedzy artystycznej i teologicznej.
Do końca lat siedemdziesiątych nie wydawano w zasadzie pozwoleń
na budowę większych świątyń w Trójmieście. Wyjątkiem był kościół Świętego
Michała Archanioła w Sopocie, którego budowę rozpoczęto w 1938 r., a kon-
tynuowano (od końca lat czterdziestych do 1951 r.) wedle projektu Wacława
Rembiszewskiego i Jana Borowskiego. Władze pozwoliły jednak na ukończenie
tylko dolnego kościoła. Pierwszą znaczącą trójmiejską realizacją był tzw. Okrą-
glak, kościół NMP Królowej Różańca Świętego, projektu Leopolda Taraszkie-
wicza, zrealizowany (podobnie jak sopocki górny kościół Świętego Michała
Archanioła) dopiero po wydarzeniach grudnia 1970 r.34 W 2018 r. w Muzeum
Gdańska przygotowano trzy wystawy plenerowe „Nowe świątynie Gdańska
w okresie Polski Ludowej", które dotyczyły właśnie takich dużych realiza-
cji w przestrzeni publicznej. Klaudiusz Grabowski z Muzeum Gdańska nazwał
te świątynie słusznie „kościołami obywatelskimi", gdyż powstały dzięki uporowi
i determinacji mieszkańców35. Mała kaplica klasztorna nie mieści się oczywiście
w takim ujęciu budowli sakralnych. Zbudowana wewnątrz klasztoru służyła
głównie siostrom i dzieciom, którymi się opiekowały. Ta niewielka świątynia
powstała jednak dzięki zapałowi i przedsiębiorczości sióstr, a jej skromne
rozmiary są odwrotnie proporcjonalne do wartości artystycznych. Ubogość
środków i pomysłowość to cechy polskiej sztuki modernistycznej po epoce
stalinizmu. Właśnie owo niezwykłe połączenie spowodowało, że polska sztuka
plakatu, porcelanowy new look, design, scenografia teatralna i filmowa zyskały
światową renomę. Na fali optymizmu po okresie stalinowskim powstała też
kolorowa pallotyńska kaplica.
33 Schloeder, Architecture in Communion..., s. 37-38.
34 Piotr Abryszeński, Daniel Gucewicz, Reakcje duchowieństwa w Trójmieście na zapowiedzi
normalizacji stosunków między państwem a Kościołem rzymskokatolickim po Grudniu '70, „Rocznik
Gdański” 2020, t. 80, s. 88-108.
35 Izabela Biała, Przymorze, Zaspa, Stogi - cykl wystaw o historii budowy nowych kościołów
w Gdańsku, Gdansk.pl, 20.11.2018, https://www.gdansk.pl/wiadomosci/Przymorze-Zaspa-Stogi-
-wystawy-o-historii-budowy-nowych-kosciolow-w-Gdansku,a,131199 [dostęp: 14.08.2023].
188
Markowska nieco później Steven J. Schloeder: podkreślił, że w promowaniu kultury Koś-
ciół - przyznając artyście szeroką swobodę i wolność artystycznej ekspresji - kie-
ruje się przeświadczeniem, że sztuka jest aktem osobistym, a wolność w zakresie
koncepcji i techniki, innowacji oraz materiałów wynika z faktu, że sztuka reli-
gijna nie ma charakterystycznego stylu i nie istnieją też „techniki religijne"33.
Prostota, ubogie środki, odrzucenie nadmiaru ozdób i bezpretensjonalność,
a także perspektywa głębokiej duchowości, to składowe wyjątkowego dzieła
sakralnego modernizmu, jakim była kaplica sióstr pallotynek „Na Górce" zapro-
jektowana przez s. Julittę Gołębiowską. Kluczowa wartość wyobraźni i swobod-
nej ekspresji służyła do pogłębienia religijnego przeżycia. Artystka wzmocniła
siłę oddziaływania uczuciowego dzięki swej wiedzy artystycznej i teologicznej.
Do końca lat siedemdziesiątych nie wydawano w zasadzie pozwoleń
na budowę większych świątyń w Trójmieście. Wyjątkiem był kościół Świętego
Michała Archanioła w Sopocie, którego budowę rozpoczęto w 1938 r., a kon-
tynuowano (od końca lat czterdziestych do 1951 r.) wedle projektu Wacława
Rembiszewskiego i Jana Borowskiego. Władze pozwoliły jednak na ukończenie
tylko dolnego kościoła. Pierwszą znaczącą trójmiejską realizacją był tzw. Okrą-
glak, kościół NMP Królowej Różańca Świętego, projektu Leopolda Taraszkie-
wicza, zrealizowany (podobnie jak sopocki górny kościół Świętego Michała
Archanioła) dopiero po wydarzeniach grudnia 1970 r.34 W 2018 r. w Muzeum
Gdańska przygotowano trzy wystawy plenerowe „Nowe świątynie Gdańska
w okresie Polski Ludowej", które dotyczyły właśnie takich dużych realiza-
cji w przestrzeni publicznej. Klaudiusz Grabowski z Muzeum Gdańska nazwał
te świątynie słusznie „kościołami obywatelskimi", gdyż powstały dzięki uporowi
i determinacji mieszkańców35. Mała kaplica klasztorna nie mieści się oczywiście
w takim ujęciu budowli sakralnych. Zbudowana wewnątrz klasztoru służyła
głównie siostrom i dzieciom, którymi się opiekowały. Ta niewielka świątynia
powstała jednak dzięki zapałowi i przedsiębiorczości sióstr, a jej skromne
rozmiary są odwrotnie proporcjonalne do wartości artystycznych. Ubogość
środków i pomysłowość to cechy polskiej sztuki modernistycznej po epoce
stalinizmu. Właśnie owo niezwykłe połączenie spowodowało, że polska sztuka
plakatu, porcelanowy new look, design, scenografia teatralna i filmowa zyskały
światową renomę. Na fali optymizmu po okresie stalinowskim powstała też
kolorowa pallotyńska kaplica.
33 Schloeder, Architecture in Communion..., s. 37-38.
34 Piotr Abryszeński, Daniel Gucewicz, Reakcje duchowieństwa w Trójmieście na zapowiedzi
normalizacji stosunków między państwem a Kościołem rzymskokatolickim po Grudniu '70, „Rocznik
Gdański” 2020, t. 80, s. 88-108.
35 Izabela Biała, Przymorze, Zaspa, Stogi - cykl wystaw o historii budowy nowych kościołów
w Gdańsku, Gdansk.pl, 20.11.2018, https://www.gdansk.pl/wiadomosci/Przymorze-Zaspa-Stogi-
-wystawy-o-historii-budowy-nowych-kosciolow-w-Gdansku,a,131199 [dostęp: 14.08.2023].
188