DOI Artikel:
Strzałkowski, Zbigniew: Obraz Opłakiwanie Chrystusa z Czarnego Potoka w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29198#0109
OBRAZ OPŁAKIWANIE CHRYSTUSA Z CZARNEGO POTOKA
97
Na przestrzeni XV wieku dąży się do stopniowego odosobnienia Matki
Boskiej z Chrystusem od grupy lamentujących osób, co stawia te zabytki
poniekąd na pograniczu dwóch tematów ikonograficznych: Lamentacji
i Pieta. Słusznie też Kalinowski ^ przeprowadza genetyczno-ikonogra-
ficzne rozróżnienie tego tematu w oparciu o bizantyńskie Threny i prze-
mianę tychże w Lamentacje wyprowadzając z nich typ Pieta. Już w za-
bytkach XIII-wiecznych spotykamy tendencje do izolowania postaci
Matki Boskiej od grup asystujących przyjaciół, które w XIV w. zejdą
ze sceny pozostawiając klasyczny typ samoistnej Pieta, jak to przedsta-
wia nam obraz Giovanniego da Milano z połowy XIV w. s° czy Pieta
toskańska z Muzeum w Trepani (Sycylia).
Analizując ikonograficzne rozwinięcie tematu Opłakiwania stwier-
dziłem, że szereg pojęć w zakresie samej treści Lamentacji wymaga
uściśłenia. I tak przez Lamentację, w dosłownym znaczeniu, winno się
rozumieć formę bizantyńskiej redakcji Threnu, gdzie Chrystus spoczywa
na Kamieniu Ostatniego Namaszczenia lub gdy leży na kolanach Matki
Boskiej i innych osób wyrażających swą postawą współczucie Pieta
i Zmarłemu. Do tej ostatniej grupy należy zaliczyć również te Lamen-
tacje, w których Syn Boży spoczywa u stóp krzyża zgodnie z przekaza-
mi literalnymi średniowiecznych tekstów.
Odrębną grupę stanowią redakcje włosko-czeskie i węgierskie, które
mają wszelkie cechy Lamentacji, lecz oznaczają dosłownie zakończenie
aktu Opłakiwania przed Złożeniem do grobu, który symbolizuje tumba
otwarta.
Formą wyrażającą głębię rozpaczy lamentujących był gest, na przy-
kładzie którego .można przeprowadzić linię rozwojową tematu Opłaki-
wania. To przedstawienie subiektywnej reakcji stanu psychicznego od
wyreżyserowanych układów egipskich przeszło zasadniczą ewolucję
w sztuce chrześcijańskiej, gdzie funkcja jej wynika z pobudek czysto
uczuciowych. Arsenał gestów był określony już w starożytności, toteż
chrześcijańska plastyka sięgała już po gotowe wzory, aby w popularnym
ujęciu Chrystusa Frasobliwego odtworzyć zmęczenie i refleksje człowieka
wszystkich epok si.
W nawiązaniu do sceny Opłakiwania, Frasobliwy o tyle może nas
interesować, że ujęcie na skrzydłach tryptyków Chrystusa Bolesnego
mogło się wiązać ze wspólnym typem Chrystusa Umęczonego. Zagadnie-
49 L. Kalinowski, Geneza Pietg średniowiecznej, ,,Prace Komisji Historii
Sztuki", 10 (1952) 167—168.
90 Ibid., s. 169, fig. 4.
Z. Kruszelnicki, Z dziejów postaci „frasobliwej" w sztnce, „Teka Ko-
misji Historii Sztuki", II (1961) 45—55; K. Iwanicki, Figura Cbrgstnsa Frasobli-
wego, Warszawa 1933. L. Reau, op. cit., s. 469.
7 — Roczn. Humanist. t. XIII, z. 4
97
Na przestrzeni XV wieku dąży się do stopniowego odosobnienia Matki
Boskiej z Chrystusem od grupy lamentujących osób, co stawia te zabytki
poniekąd na pograniczu dwóch tematów ikonograficznych: Lamentacji
i Pieta. Słusznie też Kalinowski ^ przeprowadza genetyczno-ikonogra-
ficzne rozróżnienie tego tematu w oparciu o bizantyńskie Threny i prze-
mianę tychże w Lamentacje wyprowadzając z nich typ Pieta. Już w za-
bytkach XIII-wiecznych spotykamy tendencje do izolowania postaci
Matki Boskiej od grup asystujących przyjaciół, które w XIV w. zejdą
ze sceny pozostawiając klasyczny typ samoistnej Pieta, jak to przedsta-
wia nam obraz Giovanniego da Milano z połowy XIV w. s° czy Pieta
toskańska z Muzeum w Trepani (Sycylia).
Analizując ikonograficzne rozwinięcie tematu Opłakiwania stwier-
dziłem, że szereg pojęć w zakresie samej treści Lamentacji wymaga
uściśłenia. I tak przez Lamentację, w dosłownym znaczeniu, winno się
rozumieć formę bizantyńskiej redakcji Threnu, gdzie Chrystus spoczywa
na Kamieniu Ostatniego Namaszczenia lub gdy leży na kolanach Matki
Boskiej i innych osób wyrażających swą postawą współczucie Pieta
i Zmarłemu. Do tej ostatniej grupy należy zaliczyć również te Lamen-
tacje, w których Syn Boży spoczywa u stóp krzyża zgodnie z przekaza-
mi literalnymi średniowiecznych tekstów.
Odrębną grupę stanowią redakcje włosko-czeskie i węgierskie, które
mają wszelkie cechy Lamentacji, lecz oznaczają dosłownie zakończenie
aktu Opłakiwania przed Złożeniem do grobu, który symbolizuje tumba
otwarta.
Formą wyrażającą głębię rozpaczy lamentujących był gest, na przy-
kładzie którego .można przeprowadzić linię rozwojową tematu Opłaki-
wania. To przedstawienie subiektywnej reakcji stanu psychicznego od
wyreżyserowanych układów egipskich przeszło zasadniczą ewolucję
w sztuce chrześcijańskiej, gdzie funkcja jej wynika z pobudek czysto
uczuciowych. Arsenał gestów był określony już w starożytności, toteż
chrześcijańska plastyka sięgała już po gotowe wzory, aby w popularnym
ujęciu Chrystusa Frasobliwego odtworzyć zmęczenie i refleksje człowieka
wszystkich epok si.
W nawiązaniu do sceny Opłakiwania, Frasobliwy o tyle może nas
interesować, że ujęcie na skrzydłach tryptyków Chrystusa Bolesnego
mogło się wiązać ze wspólnym typem Chrystusa Umęczonego. Zagadnie-
49 L. Kalinowski, Geneza Pietg średniowiecznej, ,,Prace Komisji Historii
Sztuki", 10 (1952) 167—168.
90 Ibid., s. 169, fig. 4.
Z. Kruszelnicki, Z dziejów postaci „frasobliwej" w sztnce, „Teka Ko-
misji Historii Sztuki", II (1961) 45—55; K. Iwanicki, Figura Cbrgstnsa Frasobli-
wego, Warszawa 1933. L. Reau, op. cit., s. 469.
7 — Roczn. Humanist. t. XIII, z. 4