DOI article:
Strzałkowski, Zbigniew: Obraz Opłakiwanie Chrystusa z Czarnego Potoka w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.29198#0111
OBRAZ OPŁAKIWANIE CHRYSTUSA Z CZARNEGO POTOKA
99
tego typu dokonało się na początku XIV wieku pod wpływami kultu
Umęczonego Chrystusa.
Należy jednak zaznaczyć, że ,,Pieta corpusculum" nie jest przedsta-
wieniem historycznym, jak to ma miejsce z Pieta w obrazie z Czarnego
Potoka, ale jest. przedstawieniem typowo dewocyjnym wyrosłym na
podłożu wysublimowanych przeżyć kontemplacyjnych, redakcją typu
,,Pieta radosnej", mistycznej czy Pietas Christi.
Opłakiwanie Chrystusa z Czarnego Potoka, w skład którego wchodzi
Pieta, jest podporządkowane, zgodnie zresztą ze średniowieczną zasadą,
godzinom kanonicznym (horae canonicae), którym odpowiadają poszcze-
gólne zdarzenia Męki Pańskiej. Tak więc w momencie zachodu słońca
wypadało zgodnie z brewiarzem Zdjęcie z krzyża i Opłakiwanie
W scenie Opłakiwania nie można doszukiwać się źródeł ideowych dla
Pieta z tej racji, że scena ta jest wielopostaciowa i postacią centralną
jest tutaj Chrystus, podczas gdy w Pieta ciężar gatunkowy przesuwa się
na osobę Matki Boskiej, nadając tym samym ujęciu charakter przedsta-
wienia mariologicznego. Opłakiwanie jest przedstawieniem starszym od
redakcji Pieta i należy do przedstawień historycznych w odróżnieniu od
Pieta ujęcia dewocyjnego, ponadczasowej symboliki ,,compassio Mariae".
O powiązaniach między włoskimi typami Pieta a Matką Boską w obra-
zie z Czarnego Potoka (również z tzw. Pieta sądeckiej), decyduje ujęcie
Maryi, na pół klęczącej, na pół siedzącej, rozpowszechnione w południo-
wych rozwiązaniach Trenów L Lamentacji lub w temacie Madonny dell'
Umilta. W północnych rozwiązaniach plastycznych Pieta Matka Boska
z zasady siedzi na tronie lub na ławie.
Zjawiskiem godnym uwagi jest fakt przekształcenia się Lamentacji
w Pieta, co obserwujemy w plastyce trecenta, niewątpliwie przy współ-
udziale czynników pośrednich, szczególnie istniejących już konstrukcji
Pieta rzeźbionych w północnej Europie. Elementy te odnajdujemy
w twórczości warsztatu sądeckiego; stanowią one dowód, że wraz z for-
malnymi osiągnięciami drogą południową przeszczepiano na grunt Pod-
hala i treściowe wartości typu Opłakiwania i Pieta.
Ważnym przyczynkiem do analizy Pieta w wydaniu naszego obrazu
jest geneza historyczna układu Matki Boskiej, gdzie od drugiej połowy
XIV wieku Chrystus leży niemal cały na kolanach Matki ss. Podobny
układ spotykamy w Trenach południowych i Lamentacjach; wiąże się to
z brakiem odnośnych opisów literalnych w Żalach Maryi z wieku XIII,
gdyż historyczny charakter Liber de passione Christi, oparty na wschod-
nim zwyczaju lamentacji, nie dopuszczał wydzielenia osoby Maryi z ca-
ssLudolphus de Saxonia, op. cit., s. 141—144.
59 E. Th. Rimli, K. Fischer, JHnstierte Weit Kimstgeschichte, Paryż—Bruk-
sela 1959, t. III, fig. na s. 503. Por. W. P a s s a r g e, op. cit., fig. 25, 27, 31, 40.
99
tego typu dokonało się na początku XIV wieku pod wpływami kultu
Umęczonego Chrystusa.
Należy jednak zaznaczyć, że ,,Pieta corpusculum" nie jest przedsta-
wieniem historycznym, jak to ma miejsce z Pieta w obrazie z Czarnego
Potoka, ale jest. przedstawieniem typowo dewocyjnym wyrosłym na
podłożu wysublimowanych przeżyć kontemplacyjnych, redakcją typu
,,Pieta radosnej", mistycznej czy Pietas Christi.
Opłakiwanie Chrystusa z Czarnego Potoka, w skład którego wchodzi
Pieta, jest podporządkowane, zgodnie zresztą ze średniowieczną zasadą,
godzinom kanonicznym (horae canonicae), którym odpowiadają poszcze-
gólne zdarzenia Męki Pańskiej. Tak więc w momencie zachodu słońca
wypadało zgodnie z brewiarzem Zdjęcie z krzyża i Opłakiwanie
W scenie Opłakiwania nie można doszukiwać się źródeł ideowych dla
Pieta z tej racji, że scena ta jest wielopostaciowa i postacią centralną
jest tutaj Chrystus, podczas gdy w Pieta ciężar gatunkowy przesuwa się
na osobę Matki Boskiej, nadając tym samym ujęciu charakter przedsta-
wienia mariologicznego. Opłakiwanie jest przedstawieniem starszym od
redakcji Pieta i należy do przedstawień historycznych w odróżnieniu od
Pieta ujęcia dewocyjnego, ponadczasowej symboliki ,,compassio Mariae".
O powiązaniach między włoskimi typami Pieta a Matką Boską w obra-
zie z Czarnego Potoka (również z tzw. Pieta sądeckiej), decyduje ujęcie
Maryi, na pół klęczącej, na pół siedzącej, rozpowszechnione w południo-
wych rozwiązaniach Trenów L Lamentacji lub w temacie Madonny dell'
Umilta. W północnych rozwiązaniach plastycznych Pieta Matka Boska
z zasady siedzi na tronie lub na ławie.
Zjawiskiem godnym uwagi jest fakt przekształcenia się Lamentacji
w Pieta, co obserwujemy w plastyce trecenta, niewątpliwie przy współ-
udziale czynników pośrednich, szczególnie istniejących już konstrukcji
Pieta rzeźbionych w północnej Europie. Elementy te odnajdujemy
w twórczości warsztatu sądeckiego; stanowią one dowód, że wraz z for-
malnymi osiągnięciami drogą południową przeszczepiano na grunt Pod-
hala i treściowe wartości typu Opłakiwania i Pieta.
Ważnym przyczynkiem do analizy Pieta w wydaniu naszego obrazu
jest geneza historyczna układu Matki Boskiej, gdzie od drugiej połowy
XIV wieku Chrystus leży niemal cały na kolanach Matki ss. Podobny
układ spotykamy w Trenach południowych i Lamentacjach; wiąże się to
z brakiem odnośnych opisów literalnych w Żalach Maryi z wieku XIII,
gdyż historyczny charakter Liber de passione Christi, oparty na wschod-
nim zwyczaju lamentacji, nie dopuszczał wydzielenia osoby Maryi z ca-
ssLudolphus de Saxonia, op. cit., s. 141—144.
59 E. Th. Rimli, K. Fischer, JHnstierte Weit Kimstgeschichte, Paryż—Bruk-
sela 1959, t. III, fig. na s. 503. Por. W. P a s s a r g e, op. cit., fig. 25, 27, 31, 40.