DOI Artikel:
Adamek, Tadeusz: Typy monastrancji gotyckich w Polsce: i problem regionów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27673#0011
ROZPRAWY
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XVIII, zeszyt 5 — 1970
TADEUSZ ADAMEK
TYPY MONSTRANCJI GOTYOKICH W POLSCE
I PROBLEM REGIONÓW
Artykuł niniejszy podejmuje próbę ogólnego scharakteryzowania
głównych typów monstrancji, kltóre powstały na ziemiach polskich
w okresie gotyku, jak również i tych, które pochodzą z czasów znacznie
późniejszych, a mkno to zachowały w swej konstrukcji zasadniczej i de-
koraeji wiele elementów gotyckich. W przypadku bowiem monstrancji
mamy do czynienia z występującym bardzo długo i daleko posuniętym
konserwatyzmem form.
Monstrancje wykazują bliższy niż inne wytwory sztuki związek z ar-
chitekturą k Związók ten jest zresztą specyficzny. Gotyckie motywy ar-
chitektoniczne spotyka się w konstrukcjach i dekoracjach monstrancji
niemal równocześnie z pojawieniem się ich w architekturze. Nie zani-
kają nawet wtedy, gdy architektura gotycka ulega gruntownym prze-
obrażeniom. Trwają nadal jako gotyckie tradycje. Nie ustępują. miejsca
nowym formom i rozwiązaniom jeszcze nawet w pierwszej połowie
XVII w. Dość często zdarza się odnaleźć w obiektach z tego czasu
piękne i stylowo poprawne formy charakterystyczne dla złotnictwa
XV w. Czynniki te stały się zapewne jedną z głównych przyczyn pow-
stania różnic w periodyzacji gotyCkiego rzemiosła artystycznego w sto-
sunku do architektury, rzeźby i malarstwa. Umowny podział przesuwa
się tu znacznie i obejmuje 3 okresy: pierwszy w latach 1240—1400, dru-
gi 1400—1475 i trzeci 1475—1530 1 2. W przypadku monstrancji można by
rozszerzyć jeszcze bardziej granice czasowe okresu trzeciego.
Omawiane niżej typy monstrancji mieszczą się zasadniczo w obrębie
okresu trzeciego ze względu na 'brak zabytków z okresu pierwszego i kil-
ka tylko zachowanych obiektów okresu drugiego. Występują one w Pol-
1 M. Sokołowski, Dwa gotycyzmy wileński i krakowski w architekturze
i złotnictwie i źródła ich znamion charakterystycznych, „Sprawozdania Komisji do
Badania Historii Sztuki w Polsce”, VIII (1907)9.
2 A. Bochnak, J. Pagaczewski, Połskie rzemiosło artystyczne wieków
średnich, Kraków 1959, s. 6.
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XVIII, zeszyt 5 — 1970
TADEUSZ ADAMEK
TYPY MONSTRANCJI GOTYOKICH W POLSCE
I PROBLEM REGIONÓW
Artykuł niniejszy podejmuje próbę ogólnego scharakteryzowania
głównych typów monstrancji, kltóre powstały na ziemiach polskich
w okresie gotyku, jak również i tych, które pochodzą z czasów znacznie
późniejszych, a mkno to zachowały w swej konstrukcji zasadniczej i de-
koraeji wiele elementów gotyckich. W przypadku bowiem monstrancji
mamy do czynienia z występującym bardzo długo i daleko posuniętym
konserwatyzmem form.
Monstrancje wykazują bliższy niż inne wytwory sztuki związek z ar-
chitekturą k Związók ten jest zresztą specyficzny. Gotyckie motywy ar-
chitektoniczne spotyka się w konstrukcjach i dekoracjach monstrancji
niemal równocześnie z pojawieniem się ich w architekturze. Nie zani-
kają nawet wtedy, gdy architektura gotycka ulega gruntownym prze-
obrażeniom. Trwają nadal jako gotyckie tradycje. Nie ustępują. miejsca
nowym formom i rozwiązaniom jeszcze nawet w pierwszej połowie
XVII w. Dość często zdarza się odnaleźć w obiektach z tego czasu
piękne i stylowo poprawne formy charakterystyczne dla złotnictwa
XV w. Czynniki te stały się zapewne jedną z głównych przyczyn pow-
stania różnic w periodyzacji gotyCkiego rzemiosła artystycznego w sto-
sunku do architektury, rzeźby i malarstwa. Umowny podział przesuwa
się tu znacznie i obejmuje 3 okresy: pierwszy w latach 1240—1400, dru-
gi 1400—1475 i trzeci 1475—1530 1 2. W przypadku monstrancji można by
rozszerzyć jeszcze bardziej granice czasowe okresu trzeciego.
Omawiane niżej typy monstrancji mieszczą się zasadniczo w obrębie
okresu trzeciego ze względu na 'brak zabytków z okresu pierwszego i kil-
ka tylko zachowanych obiektów okresu drugiego. Występują one w Pol-
1 M. Sokołowski, Dwa gotycyzmy wileński i krakowski w architekturze
i złotnictwie i źródła ich znamion charakterystycznych, „Sprawozdania Komisji do
Badania Historii Sztuki w Polsce”, VIII (1907)9.
2 A. Bochnak, J. Pagaczewski, Połskie rzemiosło artystyczne wieków
średnich, Kraków 1959, s. 6.