Towarzystwo Naukowe <Lublin> / Wydział Historyczno-Filologiczny [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne (19.1971)

ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XIX, zeszyt 5 — 1971

KS. FRANCISZEK MĄKINIA

OCENA ESTETYCZNO-STYLISTYCZNA POLSKIEJ ARCHITEKTURY
W TWÓRCZOŚCI J. DŁUGOSZA

Długosz, choć nie napisał odrębnej pracy traktującej o sztuce ani
też konkretnym obiekcie artystycznym1, zagadnieniom tym poświęcił
sporo uwagi. Wytwory sztuki, próby ich opisu, periodyzacji czy oceny
estetyczno-stylistycznej oraz analizy porównawczej gęsto przeplatają
wątek jego pisarskiego dorobku 2. Zagadnienia te zostały świadomie włą-
czone w tok hagiograficznego czy historycznego opowiadania, celowo
zostały umieszczone między inwentaryzacyjnym wyliczeniem uposażeń
katedry, kolegiaty lub klasztoru. Długosz bowiem, jak żaden z poprze-
dzających go polskich historiografów, docenił rangę faktu artystycznego
jako wydarzenia historycznego, nie pomijając jednocześnie jego specyfiki
estetyczno-formalnej. Szczególnie pod tym względem została uhonoro-
wana architektura 3.
Myśl estetyczno-formalna Długosza, zamknięta w osądzie konkret-
nego obiektu artystycznego, została podporządkowana wewnętrznym
i zewnętrznym założeniom literackim poszczególnych prac historyka. Po-
nieważ zaś cała działalność Długoszowska tchnie aspekulatywnym nasta-
1 Banderia Prutenorum oraz Insignia seu clenodia Regni Poloniae, chociaż
szczególną uwagę poświęcają plastycznym walorom zarówno chorągwi, jak i her-
bów, nie mogą być uważane za prace wyłącznie z zakresu sztuki.
2 Ogólnie można przyjąć, że Dłujgosz w całokształcie swojej twórczości wspom-
niał o obiektach sztuki ponad tysiąc razy, najwięcej w Liber beneficiorum, a na-
stępnie w Historii Polski.
3 Joannis Dlugossii seu Longini canonici Cracoviensis Historiae Polonicae,
t, 1-5, Kraków I878-1887. W dalszej kolejności pozycja ta oznaczona będzie litera-
mi H. P. Statystycznie ujmując, Długosz najwięcej uwagi poświęcił architekturze,
mniej wyrobom rzemiosła artystycznego, najmniej zaś rzeźbie i malarstwu. Spośród
tekstów obejmujących budownictwo bezwzględna większość dotyczy obiektów
sakralnyćh. Jedne mówią o katedrach (ok. 50), kolegiatach (ok. 30), kościołach para-
fialnych i filialnych (ok. 150), a inne o świątyniach zakonnych i zabudowaniach
klasztornych (ok. 140). Do grupy tej należą wzmianki o obiektach z natury swej
Świeckich, ale pozostających w gestii duchowieństwa, jak plebanie, dwory i zamki
(ok. 50). Większość wypowiedzi na temat architektury świeckiej mówi o zamkach
(ok. 50) i rnurach obronnych lub o zagadnieniach urbanistycznych (ok. 70).