DOI Artikel:
Chruszczyńska, Wiesława: Wystrój rzeźbiarski kościoła św. Eliasza w Lublinie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0078
72
WIESŁAWA CHRUSZCZYŃSKA
został w kościele karmelitów trzewiczkowych p.w. św. Eliasza w Lublinie, a także w
zmodyfikowanej formie — w kościele w Ostrowie Lubelskim w 1755 r.
Kościoły tej grupy, uważane za dzieła Pawła Antoniego Fontany, nawiązują
swym centraino-wzdłużnym układem przestrzennym do późnobarokowej architek-
tury austriackich kościołów eliptycznych z początku XVIII w.5 6 Niewiarygodne
wydają się więc wiadomości zawarte w rękopisie księdza Boniewskiego, mówiące
jakoby „w 1680 roku cały gmach kościoła do pożądanego celu doprowadzony
został” , czyli, że już w tym roku kościół św. Eliasza był całkowicie zbudowany.
Wiarygodne natomiast wydaje się przypuszczenie J. Raczyńskiego, który za datę
budowy kościoła podaje r. 1742. Data ta istniała na wieżyczce kościoła7. Dopiero
dzięki odkryciu w archiwum kościoła odpisu z archiwum w Rzymie wyjaśnia się
dotychczas sporny problem datowania budowli8 9. Są to notatki potwierdzone
własnoręcznym podpisem: F. Anastasius Hermandski S Th Lector Carmelita
Polonus, Rzym 12 I 1684 r. , robione na podstawie przekazów osób wiarygodnych
do r. 1677, a od tego roku autor sam całą sprawą się zajmował i brał udział wre
wszystkich transakcjach. Do formalnej erekcji konwentu karmelitów trzewiczko-
wych nie mogło dojść dość długo z powodu sprzeciwu innych zgromadzeń
klasztornych. Dopiero o. mgr Eliasz Szabłowski, będąc w 1677 r. prowincjałem,
zwrócił się w sprawie erekcji konwentu do Najwyższego Królewskiego Trybunału.
W wyniku tego karmelici bosi zezwolili na fundację konwentu pod warunkiem, że
będzie to miało miejsce poza murami miasta. Z polecenia o. prowincjała
Szabłowskiego stanęła na przedmieściu Czwartek kaplica drewniana, gotowa do
kultu Bożego, a przygotowywana uprzednio w ciągu czterech dni. Dalsze notatki
F. Anastasiusa donoszą, że konwent obecnie stawia się z drzewa, oprócz refektarza
jest 18 lub 20 cel, a zakonników piętnastu. W Księdze Prowincji Polskiej pod datą
23 VI 1681 r. istnieje wzmianka, która potwierdza datę fundacji konwentu a nie
kościoła10. Czytamy — na wiadomość o nowo powstałym klasztorze lubelskim:
„Czcigodne Definitorium daje pozwolenie nowemu klasztorowi lubelskiemu na
5 J. Raczyński. Centralne barokowe kościoły województwa lubelskiego. W: Studia do dziejów sztuki
w Polsce. T. 1. Warszawa 1929 s. 45. Także: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Dawny powiat
lubartowski. T. 8. z. 11 s.7.
6 K. Boniewski. Opis historyczny diecezji lubelskiej. Biblioteka PAN w Krakowie r. 1845 s. 230.
7 Raczyński, jw. s. 47.
8 „Fundationes Monasteriorum Carmelitarum Antiqae Regularis Observantiae per Regnum
Poloniae et provincias adiacentes breviter collectae per R.P.M. Alexandrum Koslinski Provincialem
dictae Provinciae (1650-1653)”. Arch. Zgromadź, w Rzymie.
9 „Haec omnia supra me scripto vere esse testor, alia enim ad annum 1677 circa hanc fundationem
acta, a viris fide dignis, turn etiam ex monumentis eiusdem conventus intellexi ab anno 1677 circa hoc
negotium ipsemet laboravi, omnibus supradictis transactionibus semper praesens adfui. In cuius rei fidem
manu mea propria subscribo, Romae die 12 Januarii 1684 anno: Fr. Anastasius Hermandski S. TH. L.
Carmelita Polonus, mpp”.
10 Liber Provinciae Poloniae 1600-1800. Archiwum Klasztorne Karmelitów Trzewiczkowych w
Krakowie, k. 161.
WIESŁAWA CHRUSZCZYŃSKA
został w kościele karmelitów trzewiczkowych p.w. św. Eliasza w Lublinie, a także w
zmodyfikowanej formie — w kościele w Ostrowie Lubelskim w 1755 r.
Kościoły tej grupy, uważane za dzieła Pawła Antoniego Fontany, nawiązują
swym centraino-wzdłużnym układem przestrzennym do późnobarokowej architek-
tury austriackich kościołów eliptycznych z początku XVIII w.5 6 Niewiarygodne
wydają się więc wiadomości zawarte w rękopisie księdza Boniewskiego, mówiące
jakoby „w 1680 roku cały gmach kościoła do pożądanego celu doprowadzony
został” , czyli, że już w tym roku kościół św. Eliasza był całkowicie zbudowany.
Wiarygodne natomiast wydaje się przypuszczenie J. Raczyńskiego, który za datę
budowy kościoła podaje r. 1742. Data ta istniała na wieżyczce kościoła7. Dopiero
dzięki odkryciu w archiwum kościoła odpisu z archiwum w Rzymie wyjaśnia się
dotychczas sporny problem datowania budowli8 9. Są to notatki potwierdzone
własnoręcznym podpisem: F. Anastasius Hermandski S Th Lector Carmelita
Polonus, Rzym 12 I 1684 r. , robione na podstawie przekazów osób wiarygodnych
do r. 1677, a od tego roku autor sam całą sprawą się zajmował i brał udział wre
wszystkich transakcjach. Do formalnej erekcji konwentu karmelitów trzewiczko-
wych nie mogło dojść dość długo z powodu sprzeciwu innych zgromadzeń
klasztornych. Dopiero o. mgr Eliasz Szabłowski, będąc w 1677 r. prowincjałem,
zwrócił się w sprawie erekcji konwentu do Najwyższego Królewskiego Trybunału.
W wyniku tego karmelici bosi zezwolili na fundację konwentu pod warunkiem, że
będzie to miało miejsce poza murami miasta. Z polecenia o. prowincjała
Szabłowskiego stanęła na przedmieściu Czwartek kaplica drewniana, gotowa do
kultu Bożego, a przygotowywana uprzednio w ciągu czterech dni. Dalsze notatki
F. Anastasiusa donoszą, że konwent obecnie stawia się z drzewa, oprócz refektarza
jest 18 lub 20 cel, a zakonników piętnastu. W Księdze Prowincji Polskiej pod datą
23 VI 1681 r. istnieje wzmianka, która potwierdza datę fundacji konwentu a nie
kościoła10. Czytamy — na wiadomość o nowo powstałym klasztorze lubelskim:
„Czcigodne Definitorium daje pozwolenie nowemu klasztorowi lubelskiemu na
5 J. Raczyński. Centralne barokowe kościoły województwa lubelskiego. W: Studia do dziejów sztuki
w Polsce. T. 1. Warszawa 1929 s. 45. Także: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Dawny powiat
lubartowski. T. 8. z. 11 s.7.
6 K. Boniewski. Opis historyczny diecezji lubelskiej. Biblioteka PAN w Krakowie r. 1845 s. 230.
7 Raczyński, jw. s. 47.
8 „Fundationes Monasteriorum Carmelitarum Antiqae Regularis Observantiae per Regnum
Poloniae et provincias adiacentes breviter collectae per R.P.M. Alexandrum Koslinski Provincialem
dictae Provinciae (1650-1653)”. Arch. Zgromadź, w Rzymie.
9 „Haec omnia supra me scripto vere esse testor, alia enim ad annum 1677 circa hanc fundationem
acta, a viris fide dignis, turn etiam ex monumentis eiusdem conventus intellexi ab anno 1677 circa hoc
negotium ipsemet laboravi, omnibus supradictis transactionibus semper praesens adfui. In cuius rei fidem
manu mea propria subscribo, Romae die 12 Januarii 1684 anno: Fr. Anastasius Hermandski S. TH. L.
Carmelita Polonus, mpp”.
10 Liber Provinciae Poloniae 1600-1800. Archiwum Klasztorne Karmelitów Trzewiczkowych w
Krakowie, k. 161.