DOI Artikel:
Chruszczyńska, Wiesława: Wystrój rzeźbiarski kościoła św. Eliasza w Lublinie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0079
WYSTRÓJ RZEŹBIARSKI KOŚCIOŁA ŚW. ELIASZA
73
wykonanie pieczęci społeczności (klasztornej) w formie podłużnej z wyobrażeniem
św. Eliasza, dla urzędu zaś przeora pieczęć w formie okrągłej z wyobrażeniem Na-
wiedzenia N. Marii Panny”11
Tak więc twierdzenie K. Boniewskiego’2, a za nim innych autorów, podających
r. 1680 jako datę powstania murowanego kościoła wzniesionego razem z kla-
sztorem, według ostatnich danych okazało się mylne. Z całą pewnością rok ten
należy więc wiązać z budową drewnianej kaplicy w miejscu obecnego kościoła
i fundację konwentu. Odkrycie kopii przekazów, których oryginał znajduje się w
archiwum w Rzymie, potwierdza inną datę budowy obecnego kościoła. Datą tą
byłby r. 1742, widział ją J. Raczyński wykonaną w tynku na przylegającej do
kościoła wieżyczce1'1. Potwierdzeniem tego faktu są także wzmianki w księgach
zakonu z 1740 r., które świadczyłyby o robotach budowlanych na terenie kla-
sztoru^ . Jest tu mowa o wyborze nowego przełożonego „propter continuandam
fabricam”. Konsekracji kościoła w 1784 r. dokonał bp Jan Kanty Lenczowski' .
Jeszcze jednym argumentem za rokiem 1742, jako czasem powstania naszego
kościoła jest stwierdzony pobyt P. A. Fontany w Lublinie w lipcu 1741 r., skąd
sprowadzają go paulini włodawscy. Cechy zaś stylowo-formalne pozwalają wiązać
nasz obiekt z kościołem popaulińskim we Włodawie, dziełem P. A. Fontany1”.
Z braku archiwalnych danych nieznane jest pochodzenie wystroju rzeźbiarskiego
kościoła św. Eliasza. Rozwiązanie problemu warsztatu i autorstwa omawianych
rzeźb możliwe jest w oparciu o dane, jakich dostarcza analiza stylu i formy. Deko-
rację wnętrza świątyni stanowi ołtarz główny (ił. 1-7), późnobarokowy, architekto-
niczny, dwukondygnacyjny, drewniany, koloru białego, bogato zdobiony złoconym
ornamentem rokokowym, wolno stojącą rzeźbą, postaciami aniołów oraz ambona
(il. 8-11) w typie ambon przyfiiarowych, nadwieszonych, z rzeźbami czterech
Ewangelistów na korpusie. Forma ołtarza utrzymana w typie architektonicznym jest
charakterystyczna dla późnobarokowych kompozycji ołtarzowych XVIII w.,
znanych w sztuce środkowoeuropejskiej.
Program treściowy związany z ołtarzem i amboną w kościele karmelickim
obrazuje ducha zakonu i podkreśla kult św. Eliasza. Rzeźby w ołtarzu przedstawiają
legendę związaną z postacią św. Eliasza. Dwie figury w ołtarzu ustawione po
bokach tabernakulum to święci papieże: po lewej stronie św. Telesfor (il. 2), po
prawej św. Sylwester (il. 3). Zasadniczy akcent ideowy całego ołtarza stanowi grupa
11 Liber Provinciae. k. 161: „Dat licentiam Verier Definitorium novo conventui lublinensis quatenus
posset exprimere sigillum communitatis in oblonga figura cum effigie s. Eliae. Pro officio vero prioris
sigillum in figura rotunda cum effigie Visitationis B.M. Virginis.”
12 Boniewski, jw. s. 230.
. 13 Raczyński, jw. s. 47.
14 Liber Provinciae Poloniae. a. 1740.
15 Encyklopedia Kościelna. T. 10. Warszawa 1880 s. 41.
16 D. Miszczak. Kalendarium prac Pawia Antoniego Fontany we Włodawie. „Roczniki Humanisty-
czne” 18:1970 z. 5 s. 59.
73
wykonanie pieczęci społeczności (klasztornej) w formie podłużnej z wyobrażeniem
św. Eliasza, dla urzędu zaś przeora pieczęć w formie okrągłej z wyobrażeniem Na-
wiedzenia N. Marii Panny”11
Tak więc twierdzenie K. Boniewskiego’2, a za nim innych autorów, podających
r. 1680 jako datę powstania murowanego kościoła wzniesionego razem z kla-
sztorem, według ostatnich danych okazało się mylne. Z całą pewnością rok ten
należy więc wiązać z budową drewnianej kaplicy w miejscu obecnego kościoła
i fundację konwentu. Odkrycie kopii przekazów, których oryginał znajduje się w
archiwum w Rzymie, potwierdza inną datę budowy obecnego kościoła. Datą tą
byłby r. 1742, widział ją J. Raczyński wykonaną w tynku na przylegającej do
kościoła wieżyczce1'1. Potwierdzeniem tego faktu są także wzmianki w księgach
zakonu z 1740 r., które świadczyłyby o robotach budowlanych na terenie kla-
sztoru^ . Jest tu mowa o wyborze nowego przełożonego „propter continuandam
fabricam”. Konsekracji kościoła w 1784 r. dokonał bp Jan Kanty Lenczowski' .
Jeszcze jednym argumentem za rokiem 1742, jako czasem powstania naszego
kościoła jest stwierdzony pobyt P. A. Fontany w Lublinie w lipcu 1741 r., skąd
sprowadzają go paulini włodawscy. Cechy zaś stylowo-formalne pozwalają wiązać
nasz obiekt z kościołem popaulińskim we Włodawie, dziełem P. A. Fontany1”.
Z braku archiwalnych danych nieznane jest pochodzenie wystroju rzeźbiarskiego
kościoła św. Eliasza. Rozwiązanie problemu warsztatu i autorstwa omawianych
rzeźb możliwe jest w oparciu o dane, jakich dostarcza analiza stylu i formy. Deko-
rację wnętrza świątyni stanowi ołtarz główny (ił. 1-7), późnobarokowy, architekto-
niczny, dwukondygnacyjny, drewniany, koloru białego, bogato zdobiony złoconym
ornamentem rokokowym, wolno stojącą rzeźbą, postaciami aniołów oraz ambona
(il. 8-11) w typie ambon przyfiiarowych, nadwieszonych, z rzeźbami czterech
Ewangelistów na korpusie. Forma ołtarza utrzymana w typie architektonicznym jest
charakterystyczna dla późnobarokowych kompozycji ołtarzowych XVIII w.,
znanych w sztuce środkowoeuropejskiej.
Program treściowy związany z ołtarzem i amboną w kościele karmelickim
obrazuje ducha zakonu i podkreśla kult św. Eliasza. Rzeźby w ołtarzu przedstawiają
legendę związaną z postacią św. Eliasza. Dwie figury w ołtarzu ustawione po
bokach tabernakulum to święci papieże: po lewej stronie św. Telesfor (il. 2), po
prawej św. Sylwester (il. 3). Zasadniczy akcent ideowy całego ołtarza stanowi grupa
11 Liber Provinciae. k. 161: „Dat licentiam Verier Definitorium novo conventui lublinensis quatenus
posset exprimere sigillum communitatis in oblonga figura cum effigie s. Eliae. Pro officio vero prioris
sigillum in figura rotunda cum effigie Visitationis B.M. Virginis.”
12 Boniewski, jw. s. 230.
. 13 Raczyński, jw. s. 47.
14 Liber Provinciae Poloniae. a. 1740.
15 Encyklopedia Kościelna. T. 10. Warszawa 1880 s. 41.
16 D. Miszczak. Kalendarium prac Pawia Antoniego Fontany we Włodawie. „Roczniki Humanisty-
czne” 18:1970 z. 5 s. 59.