DOI article:
Mikocki, Tomasz: Płytka z Hüfingen z przedstawieniem Matki Boskiej: przyczynek do badań wczesnochrześcijańskich zapożyczeń ikonograficznych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37099#0015
PŁYTKA Z HtiFiNGEN Z PRZEDSTAWiENtEM MATKi BOSKiEt
9
Santa Maria Maggiore w Rawennie^, w kościele św. Sergiusza w Gazie'^ i ma-
lowidła w Mekce^.
Powstaje zatem pytanie, czy ten nowy, tak rozpowszechniony, typ przedstawie-
nia Matki Boskiej wynika z kontynuacji starych typów i czy jego forma jest tyłko
konsekwencją ich rozwoju? Porównując przedstawienia z III i IV wieku z za-
prezentowanymi wyżej, dość łatwo można dojść do wniosku, że tak nie jest. Nowe
przedstawienia tyłko w bardzo małej części czerpią ze starych wzorów. Musiało być
więc jakieś inne źródło zapożyczeń. Tym źródłem mogła być tyłko ikonografia
świecka. Podobnie jak w okresie wczesnochrześcijańskim sięgnięto do starych
pogańskich form dla wyrażenia nowych treści, tak i teraz zwrócono się do nowego,
innego źródła, jakim była ikonografia świecka; a w niej nowym zadaniom odpo-
wiadała oczywiście najlepiej ikonografia cesarska. Ewidentnym motywem zapoży-
czeń z niej są nimby. Nimb do ikonografii chrześcijańskiej przeszedł ze sztuki
hellenistyczno-rzymskiej^. A tam był zapożyczeniem ze sztuki starożytnego
Wschodu^. Sztuka pogańska stosowała go początkowo w przedstawieniach bóstw
sołarnych. W Rzymie stosowano go w przedstawieniach bóstw, personfikacji, wład-
ców. Występuje na przykład w przedstawieniu Diany z Endymionem w małowidłe z
Herkulanum^. Pojawia się wokół głów kobiet na malowanym stropie pałacu
Crispusa w Trewirze*^ i na licznych medalionach i monetach z wyobrażeniami
cesarzy^. Od IV w. nimb jest stosowany w sztuce chrześcijańskiej^, początkowo w
przedstawieniach Chrystusa^', a następnie świętych. Nimb otaczający głowy Matki
Boskiej i Dzieciątka na naszym przedstawieniu jest symbolem świętości postaci.
Z przedstawień świeckich zapożyczono także hieratyczność i symetrię — tak
charakterystyczne dła przedstawień cesarzy bizantyńskich. Elementy strojów Marii i
^ G. Bovini. AEoyaici parieto/i ^comparji &gii aniic/ii eJi/ici vtcri <r/i Rareaaa. Ravenna 1955 s. 5-6
Felix Ravenna 69 (cyt. za: We U en, jw. s. 150).
^ i hm, jw. s. 193.
^ V!oberg, jw. s. 410.
^ W. Weidle. Aimim-y. W: ŁexieoM Jer e/iri.s*tiići:e^ Aonograp/iie. T. 3. Rom 1971 s. 323.
^ M. Collinet-Guerin. Aimiw. W: EAA. T. 5. Roma 1963 s. 493 n.; por. także taż. AAfoire JM
nimAe Je.s' origme.s* aax iemp^ moJer/te^. Paris 1961; H. Leclerq. A'imi;e. W: Dicfiowmire JarcAeoiogie
c/iretieune et Je /itttrgie. T. 12. Paris 1934 k. 1272-1312; W. Braunfels. Aim7m.s unJ Go/M^runJ. Bd. 3.
Munster 1950 s. 321-334.
O. Elia. PiiiMre mura/i e moyaici nei Mirseo Aazionaie Ji Aapoii. Napoli 1932 nr 124.
^ B. Andrae. G urt & iaacienne Romę. Paris 1973 s. 332 ryc. 156; por. też 1. Lavin. 77te Cei/ing
Ere^eoe^ m Erie/* anJ /iiM.siooi.sm m Cou.strmtmiau Paiating. DOP 21:1967 s. 99-113.
^ Np. zloty medalion Walentyniana 1 i Walensa. Por. El. Schiunk. AamT Jer Apaiaai&e im
Afitte/meerroum. Spatamike aaJ AyzaatyraAeke /Gemkaast aa.s Rerimer .Ae.sitz. Berlin 1939 tabl. 4, 17; inne
przykłady por. np. Grabar. Łe premier, ryc. 14, 208, 213, 224. Por. także A. Alfóldi. /a^igaea a.aJ
Prac/;/ Jer rómAckea ReAer. RM L 1935 s. 1 oraz przyp. 63.
Już na lata 270-275 datowana jest mozaika, odnaleziona pod ołtarzem Bazyliki św. Piotra na
Watykanie, przedstawiająca osobę w nimbie: Sol Salutis lub Chrystusa-Heliosa. Por. Weidle, jw.
Np. na mozaice w kościele Santa Constanza w Rzymie z poł. IV w. Por. Grabar. Łe premier
ryc. 207.
9
Santa Maria Maggiore w Rawennie^, w kościele św. Sergiusza w Gazie'^ i ma-
lowidła w Mekce^.
Powstaje zatem pytanie, czy ten nowy, tak rozpowszechniony, typ przedstawie-
nia Matki Boskiej wynika z kontynuacji starych typów i czy jego forma jest tyłko
konsekwencją ich rozwoju? Porównując przedstawienia z III i IV wieku z za-
prezentowanymi wyżej, dość łatwo można dojść do wniosku, że tak nie jest. Nowe
przedstawienia tyłko w bardzo małej części czerpią ze starych wzorów. Musiało być
więc jakieś inne źródło zapożyczeń. Tym źródłem mogła być tyłko ikonografia
świecka. Podobnie jak w okresie wczesnochrześcijańskim sięgnięto do starych
pogańskich form dla wyrażenia nowych treści, tak i teraz zwrócono się do nowego,
innego źródła, jakim była ikonografia świecka; a w niej nowym zadaniom odpo-
wiadała oczywiście najlepiej ikonografia cesarska. Ewidentnym motywem zapoży-
czeń z niej są nimby. Nimb do ikonografii chrześcijańskiej przeszedł ze sztuki
hellenistyczno-rzymskiej^. A tam był zapożyczeniem ze sztuki starożytnego
Wschodu^. Sztuka pogańska stosowała go początkowo w przedstawieniach bóstw
sołarnych. W Rzymie stosowano go w przedstawieniach bóstw, personfikacji, wład-
ców. Występuje na przykład w przedstawieniu Diany z Endymionem w małowidłe z
Herkulanum^. Pojawia się wokół głów kobiet na malowanym stropie pałacu
Crispusa w Trewirze*^ i na licznych medalionach i monetach z wyobrażeniami
cesarzy^. Od IV w. nimb jest stosowany w sztuce chrześcijańskiej^, początkowo w
przedstawieniach Chrystusa^', a następnie świętych. Nimb otaczający głowy Matki
Boskiej i Dzieciątka na naszym przedstawieniu jest symbolem świętości postaci.
Z przedstawień świeckich zapożyczono także hieratyczność i symetrię — tak
charakterystyczne dła przedstawień cesarzy bizantyńskich. Elementy strojów Marii i
^ G. Bovini. AEoyaici parieto/i ^comparji &gii aniic/ii eJi/ici vtcri <r/i Rareaaa. Ravenna 1955 s. 5-6
Felix Ravenna 69 (cyt. za: We U en, jw. s. 150).
^ i hm, jw. s. 193.
^ V!oberg, jw. s. 410.
^ W. Weidle. Aimim-y. W: ŁexieoM Jer e/iri.s*tiići:e^ Aonograp/iie. T. 3. Rom 1971 s. 323.
^ M. Collinet-Guerin. Aimiw. W: EAA. T. 5. Roma 1963 s. 493 n.; por. także taż. AAfoire JM
nimAe Je.s' origme.s* aax iemp^ moJer/te^. Paris 1961; H. Leclerq. A'imi;e. W: Dicfiowmire JarcAeoiogie
c/iretieune et Je /itttrgie. T. 12. Paris 1934 k. 1272-1312; W. Braunfels. Aim7m.s unJ Go/M^runJ. Bd. 3.
Munster 1950 s. 321-334.
O. Elia. PiiiMre mura/i e moyaici nei Mirseo Aazionaie Ji Aapoii. Napoli 1932 nr 124.
^ B. Andrae. G urt & iaacienne Romę. Paris 1973 s. 332 ryc. 156; por. też 1. Lavin. 77te Cei/ing
Ere^eoe^ m Erie/* anJ /iiM.siooi.sm m Cou.strmtmiau Paiating. DOP 21:1967 s. 99-113.
^ Np. zloty medalion Walentyniana 1 i Walensa. Por. El. Schiunk. AamT Jer Apaiaai&e im
Afitte/meerroum. Spatamike aaJ AyzaatyraAeke /Gemkaast aa.s Rerimer .Ae.sitz. Berlin 1939 tabl. 4, 17; inne
przykłady por. np. Grabar. Łe premier, ryc. 14, 208, 213, 224. Por. także A. Alfóldi. /a^igaea a.aJ
Prac/;/ Jer rómAckea ReAer. RM L 1935 s. 1 oraz przyp. 63.
Już na lata 270-275 datowana jest mozaika, odnaleziona pod ołtarzem Bazyliki św. Piotra na
Watykanie, przedstawiająca osobę w nimbie: Sol Salutis lub Chrystusa-Heliosa. Por. Weidle, jw.
Np. na mozaice w kościele Santa Constanza w Rzymie z poł. IV w. Por. Grabar. Łe premier
ryc. 207.