Towarzystwo Naukowe <Lublin> / Wydział Historyczno-Filologiczny [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne (28.1980)

24

KS. JAN KASPROWICZ

opowiedzieli się: S. Mihaltk i T. Adamek", zaś A. Swiechowska i J. Samek zdają się
przypisywać ów pacyfikał wyrobom złotnictwa węgierskiego^ Sprawę darowizny re-
likwiarza uściślił dopiero znawca dziejów skarbca katedry gnieźnieńskiej ks. E. Pa-
lewodziński, przyjmując datę 1503 roku . Pewne światło na genezę i czas powstania
pacyfikału dał w swojej rozprawie doktorskiej na temat mecenatu artystycznego
Elżbiety Habsburżanki ks. A. Beksiński, przypisując fundacje pacyfikału i berła
kardynała królowej Elżbiecie^. Podając następnie argumenty za ufundowaniem tego
krzyża przez królową matkę, przyjął, że obiekt ten powstał z okazji konsekracji
biskupiej Fryderyka w dniu 21. XII. 1493 roku lub otrzymania przezeń w tym sa-
mym prawie czasie godności kardynalskiej. Zamówienie na jego wykonanie musiała
królowa złożyć wcześniej, prawdopodobnie w niedługim czasie po wyborze syna na
stolicę biskupią krakowską w dniu 13.IV. 1488 roku".
Fryderyk Jagiellończyk przechowywał ten pacyfikał w kaplicy swojego mieszka-
nia kurialnego w Krakowie. Umierając w marcu 1503 roku, ofiarował go wraz z
innymi darami katedrze gnieździeńskiej^. Fakt istnienia relikwiarza potwierdzają
archiwalia kapitulne z XVI i z początku XVII wieku'". Ustrzeżony od rabunku w
czasie najazdu szwedzkiego w 1655 roku", wspomniany w inwentarzu z 1696 roku'",
został podczas wojny północnej wrzucony pod stalle kanonickie, a następnie za-

^ S. Mihałik. DcnC/no/c?* * nnd Gc/;n/cn &s nngnrisc/tcn 79raAtc?nni7s w? ^ns/anJ. „Acta Historiae
Artium Academicae Scientiarum Hungaricae" 5:1958 s. 71-106; T. Adamek. Zwiózł; ^ois^o-w^giers/de
w zn/jrcsic z/onhetwa gotyckiego. „Roczniki Humanistyczne" 21:1973 z. 4 s. 17.
* A. S. [Swlechowska]. Pacy/ikni tzw. rnnic/szy. W: Tfatcc/ra gnieźnieńsko. Red. A. Swiechowska.
T. 1. Poznań 1970 s. 366, 385; J. Samek, w /?o7^ki?n ?*zo?nio.ś/e or-ty-styczny??! ("na ^?*zyk7a!7zic
ziotnictwo iynńi/erjtwaJ. W: O rzcnuoć/c artystyczny??! w Po/.scc. Red. T. Hrankowska. Warszawa 1976
s. 38, 41.
^ .Skarbiec kotc&y gnicźnic?!ykic/' w r. 7960. Gniezno 1960 cz. 2 (mps nr inw. 241): „Ten krzyż jest
umieszczony w rejestrze precjozów darowanych kościołowi przez królową Elżbietę po królewiczu
Fryderyku, arcybiskupie gnieźnieńskim, vide 1503, pag. 378 Decretów Capituli
^ Argumentem przemawiającym za tym przypuszczeniem jest herb królowej, umieszczony na stopie
pacyfikału oraz relikwie drzewa krzyża św. w środkowym schowku-osculatorium na jego rewersie;
wiadomo zaś, że królowa, podobnie jak jej mąż, otaczała relikwie drzewa krzyża św. wielką czcią. Zob.
Afeceno? artystyczny k?'ó/owc/ Tsiźkiety żony A"ozi?7!ierzn Jogiciio?!czyka. Kraków 1966 s. 158-159 (mps
rozprawy doktorskiej).
° H. Rybus. Tu-yr/eryk Jngici/ończyk. W: /"oi.ski .sio unik kiogro/iczny. T. 7. Kraków 1948-1958
s. 167; tenże. Ańóicuicz kordynn/ AryJcryk Jogic77o?:czyk. W: ólncńn 77i'stor?co-Ecc/csMst?'cn. T. 2.
Warszawa 1935 s. 48.
^ Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (dalej cyt. AAG), Archiwum Kapituły Metropolitalnej
(dalej cyt. ACap), ^etn FcncrokiiM Copitnii. Sygn. B 16 k. 377 b — 378.
AAG ACap. Aerisio ?*crnn; Acci. A7ct?*o/!oiit. Gncsncnsfs 7536. Sygn. B 115 k. 1; AAG ACap.
Ac ws io rc?-n?n 1545. Sygn. B 116 k. 1; AAG ACap. Ac wsio ct i?? rontem??; sn^7cicns & ?*c7?ns tńe.sa:o'o ni!?*o
o/yentis 7569. Sygn. B 118 k. 1; AAG ACap. /nrcntarńnn ct totins nc nnówsac .snyc/ccu/ćs Fcc/esinc
Afct?-o/?o/it. Gnc^ncn. 7606. Sygn. B 118 k. 10.
" Ks. J. Polkowski. Antcrirn gnieźnieńska. Gniezno 1874 s. 28; ks. J. Korytkowski. ^cykiskapi
yn:'cźn;'c?!.s'cy, /n'y??;<3,si i ?nct?*OjPoiici yo/.s*cy o?7 ?*. 7000 nź do 7027. T. 4. Poznań 1891 s. 74.
AAG ACap. 7nrenta?*iM?n Acccsinc Afet?*o/?o/it. Gncsnen. 7690. Sygn. B 12! k. 2.