DOI Artikel:
Baj, Janina: Grupa antytetyczna w sztuce starożytnej i wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37100#0009
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXXI, zeszyt 4 - 1983
JANINA BAJ
GRUPA ANTYTETYCZNA W SZTUCE STAROŻYTNEJ
I WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Dyskusja nad istotą grupy antytetycznej w sztuce trwa właściwie od połowy XIX w.
Zapoczątkował ją Curtius1, który w pracy Ober Wappengebrauch und Wappenstil im
griechischen Altertum sformułował cechy tej grupy (tzw. Wappenstil), wywodząc ją
z tradycji orientalnej. Przeciw tej teorii wystąpił Riegl2, zakładając, że poczucie symetrii
jest wrodzoną cechą człowieka. Temat ten powraca w pracach wielu historyków sztuki,
niezależnie od epoki, w której się specjalizowali. Istotą układu antytetycznego jest
ustawienie co najmniej trzech elementów: środkowego i dwóch bocznych, symetrycznie
po obu stronach środkowego.
Zastanawiając się nad genezą grupy antytetycznej Pilecki3 wyraził pogląd, że na jej
kształt wpłynął czynnik fizycznego niemal poczucia umiaru i symetrii, który w psy-
chice człowieka zdaje się wynikać z symetrii jego ciała, a także z obserwacji innych
ludzi i zwierząt. Podobnie Lapalus4 zasadę antytetyczną (symetryczną) wyprowadza
z instynktu człowieka, który w tworzeniu artystycznym stawia naprzeciw siebie - po
dwóch stronach osi realnej lub domyślnej - istoty ludzkie lub zwierzęce.
Biorąc pod uwagę elementy tematyczne, z których została zbudowana dana kom-
pozycja, można wyróżnić kilka typów grupy antytetycznej najczęściej występujących.
Powszechnie znany jest już w sztuce starożytnego Wschodu motyw antytetycznie upo-
rządkowanych zwierząt po dwóch stronach naczynia5 lub drzewa (kolumny), tzw.
drzewa życia6. Czasami jako elementy boczne występują postacie ludzkie, a niekiedy
przedmioty (np. naczynia).
Feisst7 określa człowieka (bądź istotę podobną do człowieka), znajdującego się
między zwierzętami w grupie antytetycznej, jako pogromcę zwierząt. Człowiek z re-
1 E. Curtius, Ober Wappengebrauch und Wappenstil im griechischen Altertum, Berlin 1874.
2 A. Riegl, Stilfragen,Berlin 1893.
3 J. Pilecki, Układ heraldyczny w kulturze mykeńskiej i jego podłoże, „Swiatowit", 1936/1937, t. XVIII,
s. 52, przyp. 1.
4 E. Lapalus, Le fronton sculpte en Grece des origenes a la fin du IV siecle, Paris 1947.
5 S. J. Gąsiorowski, Motyw wazy w ornamentyce starożytnej. Studium typologiczne, w: Wybór pism,
Wrocław 1969, s. 257-318; R. Hamann-Mac Lean, Das Antikenstudium in der Kunst des Mittelalters,
„Marburger Jahrbuch", 1949/1950, t. XV, s. 195.
6 A. Evans, Mycenaean Tree and Pillar Cult and its Mediterranean Interrelation, „Journal of Hellenie
Studes", 21 (1901), s. 99-204; E. Hecht, Die Tiergruppen mit zentralen Baum oder Gefdss in der \orromanischen
und romanischen Kunst des Abendlandes, Ttibingen 1969.
7 P. M. Feisst, Der Tierbezwinger, Halle 1957, s. 9.
Tom XXXI, zeszyt 4 - 1983
JANINA BAJ
GRUPA ANTYTETYCZNA W SZTUCE STAROŻYTNEJ
I WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Dyskusja nad istotą grupy antytetycznej w sztuce trwa właściwie od połowy XIX w.
Zapoczątkował ją Curtius1, który w pracy Ober Wappengebrauch und Wappenstil im
griechischen Altertum sformułował cechy tej grupy (tzw. Wappenstil), wywodząc ją
z tradycji orientalnej. Przeciw tej teorii wystąpił Riegl2, zakładając, że poczucie symetrii
jest wrodzoną cechą człowieka. Temat ten powraca w pracach wielu historyków sztuki,
niezależnie od epoki, w której się specjalizowali. Istotą układu antytetycznego jest
ustawienie co najmniej trzech elementów: środkowego i dwóch bocznych, symetrycznie
po obu stronach środkowego.
Zastanawiając się nad genezą grupy antytetycznej Pilecki3 wyraził pogląd, że na jej
kształt wpłynął czynnik fizycznego niemal poczucia umiaru i symetrii, który w psy-
chice człowieka zdaje się wynikać z symetrii jego ciała, a także z obserwacji innych
ludzi i zwierząt. Podobnie Lapalus4 zasadę antytetyczną (symetryczną) wyprowadza
z instynktu człowieka, który w tworzeniu artystycznym stawia naprzeciw siebie - po
dwóch stronach osi realnej lub domyślnej - istoty ludzkie lub zwierzęce.
Biorąc pod uwagę elementy tematyczne, z których została zbudowana dana kom-
pozycja, można wyróżnić kilka typów grupy antytetycznej najczęściej występujących.
Powszechnie znany jest już w sztuce starożytnego Wschodu motyw antytetycznie upo-
rządkowanych zwierząt po dwóch stronach naczynia5 lub drzewa (kolumny), tzw.
drzewa życia6. Czasami jako elementy boczne występują postacie ludzkie, a niekiedy
przedmioty (np. naczynia).
Feisst7 określa człowieka (bądź istotę podobną do człowieka), znajdującego się
między zwierzętami w grupie antytetycznej, jako pogromcę zwierząt. Człowiek z re-
1 E. Curtius, Ober Wappengebrauch und Wappenstil im griechischen Altertum, Berlin 1874.
2 A. Riegl, Stilfragen,Berlin 1893.
3 J. Pilecki, Układ heraldyczny w kulturze mykeńskiej i jego podłoże, „Swiatowit", 1936/1937, t. XVIII,
s. 52, przyp. 1.
4 E. Lapalus, Le fronton sculpte en Grece des origenes a la fin du IV siecle, Paris 1947.
5 S. J. Gąsiorowski, Motyw wazy w ornamentyce starożytnej. Studium typologiczne, w: Wybór pism,
Wrocław 1969, s. 257-318; R. Hamann-Mac Lean, Das Antikenstudium in der Kunst des Mittelalters,
„Marburger Jahrbuch", 1949/1950, t. XV, s. 195.
6 A. Evans, Mycenaean Tree and Pillar Cult and its Mediterranean Interrelation, „Journal of Hellenie
Studes", 21 (1901), s. 99-204; E. Hecht, Die Tiergruppen mit zentralen Baum oder Gefdss in der \orromanischen
und romanischen Kunst des Abendlandes, Ttibingen 1969.
7 P. M. Feisst, Der Tierbezwinger, Halle 1957, s. 9.