DOI Artikel:
Cieśla, Anna: Hercules Christianus?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37100#0029
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXXI, zeszyt 4 - 1983
ANNA CIEŚLA
HERCULES CHRISTIANUS?
Wśród postaci mitologicznych istnieje pewna niewielka grupa takich, które poja-
wiają się także w sztuce i literaturze wczesnochrześcijańskiejl. Jedną z nich jest Herku-
les, postać, która w literaturze naukowej uzyskała nawet przydomek „christianus11.
Obecność w sztuce wczesnochrześcijańskiej zjawiska określanego mianem „Hercules
christianus11 nie jest jednakże oczywista i stanowi przedmiot wielu dyskusji, których
najważniejsze kierunki pragnę obecnie zaprezentować.
Osoba Herkulesa od dawna była łączona z chrześcijaństwem. Tendencja ta pojawia
się w literaturze patrystycznej już w samych jej początkach, zwraca się tam m.in. uwagę
na pewne pokrewne cechy Herkulesa i Chrystusa. Jako przykład niechaj posłużą tutaj
wywody Justyna, który dwukrotnie wydobywa paralelę pomiędzy Herkulesem a Chrys-
tusem. W Dialogu pisze on: „Gdy znowu mówią, że Herkules był mocarzem, że całą
ziemię przeszedł, że był synem Zeusa i Alkmeny, że umarł i wstąpił do nieba, czy znowu
nie miałbym się domyślać, że to również naśladownictwo owego Pisma, które powiada
o Chrystusie: »Mocny jak olbrzym, gotów do biegu swoją drogą«?2 3 W podobnym
duchu wypowiada się też Justyn w Apologii: „Znały one [demony - uwaga A. C.] prócz
tego, co przepowiedziano w wyżej przytoczonych proroctwach: »Mocny jak olbrzym,
który biegnie drogą« (Ps 18). Tedy rozgłosiły opowiadanie o mocarzu Herkulesie, co to
przebiegł całą ziemię113. Justyn przytacza także za Ksenofontem, cytowaną później
chętnie przez autorów chrześcijańskich, anegdotę o Herkulesie na rozdrożu, gdzie
ukazały mu się Cnota i Nieprawość w postaci dwóch niewiast. Wybór dokonany przez
Herkulesa i jego postawa mają tutaj służyć za wzór4.
Niektórzy Ojcowie Kościoła przyjmują rozpowszechniony w literaturze pogańskiej
obraz herosa, który jako człowiek śmiertelny dzięki swym cnotom i zasługom na rzecz
dobra ludzi uzyskał cechy boskie. W ten sposób ocenia Herkulesa Laktancjusz w Divi-
nae Institutiones5 czy św. Augustyn w De civitate Dei6. Warto wszakże zwrócić uwagę,
że tenże sam św. Augustyn dwukrotnie jeszcze pisze z pogardą o Herkulesie, uważając
1 Na przykład: Orfeusz - fresk z katakumby Kaliksta, fresk z katakumb Domicylli, malowidło z kata-
kumby Piotra i Marcelina. Chrystus-Helios - mozaika na plafonie Mauzoleum Juliuszy.
2 Święty Justyn, Dialog z Żydem Tryfonem, tłum. A. Lisiecki, t. 1, Poznań 1926, s. 69.
3 Święty Justyn, Apologia, tłum. A. Lisiecki, t. 1, Poznań 1926, s. 54.
4 Tamże, t. 2, s. 11.
5 Laktancjusz, Divinae Institutiones, wyd. P. Momat, t. 3, Paris 1973, s. 14.
6 Święty Augustyn, O Państwie Bożym, tłum. W. Kornatowski, Warszawa 1977. ks. 18, rozdz. 8.
Tom XXXI, zeszyt 4 - 1983
ANNA CIEŚLA
HERCULES CHRISTIANUS?
Wśród postaci mitologicznych istnieje pewna niewielka grupa takich, które poja-
wiają się także w sztuce i literaturze wczesnochrześcijańskiejl. Jedną z nich jest Herku-
les, postać, która w literaturze naukowej uzyskała nawet przydomek „christianus11.
Obecność w sztuce wczesnochrześcijańskiej zjawiska określanego mianem „Hercules
christianus11 nie jest jednakże oczywista i stanowi przedmiot wielu dyskusji, których
najważniejsze kierunki pragnę obecnie zaprezentować.
Osoba Herkulesa od dawna była łączona z chrześcijaństwem. Tendencja ta pojawia
się w literaturze patrystycznej już w samych jej początkach, zwraca się tam m.in. uwagę
na pewne pokrewne cechy Herkulesa i Chrystusa. Jako przykład niechaj posłużą tutaj
wywody Justyna, który dwukrotnie wydobywa paralelę pomiędzy Herkulesem a Chrys-
tusem. W Dialogu pisze on: „Gdy znowu mówią, że Herkules był mocarzem, że całą
ziemię przeszedł, że był synem Zeusa i Alkmeny, że umarł i wstąpił do nieba, czy znowu
nie miałbym się domyślać, że to również naśladownictwo owego Pisma, które powiada
o Chrystusie: »Mocny jak olbrzym, gotów do biegu swoją drogą«?2 3 W podobnym
duchu wypowiada się też Justyn w Apologii: „Znały one [demony - uwaga A. C.] prócz
tego, co przepowiedziano w wyżej przytoczonych proroctwach: »Mocny jak olbrzym,
który biegnie drogą« (Ps 18). Tedy rozgłosiły opowiadanie o mocarzu Herkulesie, co to
przebiegł całą ziemię113. Justyn przytacza także za Ksenofontem, cytowaną później
chętnie przez autorów chrześcijańskich, anegdotę o Herkulesie na rozdrożu, gdzie
ukazały mu się Cnota i Nieprawość w postaci dwóch niewiast. Wybór dokonany przez
Herkulesa i jego postawa mają tutaj służyć za wzór4.
Niektórzy Ojcowie Kościoła przyjmują rozpowszechniony w literaturze pogańskiej
obraz herosa, który jako człowiek śmiertelny dzięki swym cnotom i zasługom na rzecz
dobra ludzi uzyskał cechy boskie. W ten sposób ocenia Herkulesa Laktancjusz w Divi-
nae Institutiones5 czy św. Augustyn w De civitate Dei6. Warto wszakże zwrócić uwagę,
że tenże sam św. Augustyn dwukrotnie jeszcze pisze z pogardą o Herkulesie, uważając
1 Na przykład: Orfeusz - fresk z katakumby Kaliksta, fresk z katakumb Domicylli, malowidło z kata-
kumby Piotra i Marcelina. Chrystus-Helios - mozaika na plafonie Mauzoleum Juliuszy.
2 Święty Justyn, Dialog z Żydem Tryfonem, tłum. A. Lisiecki, t. 1, Poznań 1926, s. 69.
3 Święty Justyn, Apologia, tłum. A. Lisiecki, t. 1, Poznań 1926, s. 54.
4 Tamże, t. 2, s. 11.
5 Laktancjusz, Divinae Institutiones, wyd. P. Momat, t. 3, Paris 1973, s. 14.
6 Święty Augustyn, O Państwie Bożym, tłum. W. Kornatowski, Warszawa 1977. ks. 18, rozdz. 8.