DOI Artikel:
Baj, Janina: Grupa antytetyczna w sztuce starożytnej i wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37100#0012
JANINA BAJ
nodynastycznej, ale ścisły układ heraldyczny znany jest z niewielu przykładów.
Zachowało się jednak szereg zabytków od Starego do Nowego Państwa, świadczących
o istnieniu tendencji do tworzenia kompozycji o zbliżonym charakterze. Przykładem
może być scena zajmująca środkowy pas jednej strony palety króla Narmera (il. 10)
z Hierankopolis. Tworzą ją zwierzęta o lwich paszczach, osadzonych na splecionych ze
sobą długich szyjach, wygiętych w kształcie litery S. Nad nimi znajdują się przedsta-
wione antytetycznie dwie postacie ludzkie, trzymające na uwięzi szyje tych zwierząt.
Tematem z kolei reliefu (il. 11) z tronu posągu króla Sezostrisa I (Średnie Państwo) jest
wyobrażenie dwóch postaci symbolizujących Górny i Dolny Egipt, które do elementu
pionowego przywiązuje - w układzie antytetycznym - rośliny oznaczające oba kraje.
Członami heraldycznej kompozycji na pektorałach królewskich są figury ludzkie
i zwierzęce, z których np. gryf jest emblematem władzy i państwa egipskiego24.
W sztuce egejskiej z ok. 3000-1100 p.n.e. układ antytetyczny występuje na zacho-
wanych pieczęciach i ich odciskach, w malarstwie ściennym, wyrobach z kości słonio-
wej itp. Ścisłe rozróżnienie między wytworami Krety a Grecji lądowej jest trudne ze
względu na wzajemne wpływy i kontakty.
Na odcisku pieczęci (il. 12) z Knossos środek kompozycji zajmuje antytetyczna
grupa: bogini stojąca na wzgórzu i dwa lwy wsparte o nie z dwóch stron symetrycznie.
D"o tej heraldycznej grupy artysta wprowadza element narracyjny: bogini władczym
gestem zwraca się do stojącego z boku adoranta. Po przeciwnej stronie wznosi się
budowla kultowa z rogami sakralnymi. Jest to przedstawienie bogini, matki ludzi
i zwierząt25, może przykład tzw. pogromczyni zwierząt. Podobny temat zawiera
powierzchnia jednej z gemm: bogini stoi tam między dwoma ujarzmionymi zwierzę-
tami, lwem i lwicą, które poddają się jej i dla których staje się obiektem adoracji (il. 13).
Można przypuszczać, że motyw bogini - Wielkiej Matki przyszedł na Kretę z Azji
Mniejszej, gdyż przedstawiano ją często z lwami, nie znanymi na Krecie26. Zdaniem
Pileckiego27 schemat formalny, jaki reprezentuje omawiana kompozycja w różnych
dziedzinach sztuki mykeńskiej, jest charakterystyczny dla tej sztuki. Układ heraldyczny
pojawia się też na przedmiotach związanych ze zmarłymi. Możliwe, że istniał związek
pomiędzy tym układem a kultem władcy i bóstwa, ponieważ członami tej grupy są lwy,
sępy, gryfy albo sfinksy, oznaczające postacie władcy - herosa, niekiedy kolumny -
znaki pałacu.
Kompozycja antytetyczna umieszczona nad nadprożem Lwiej Bramy (il. 14), która
wiedzie do całego zespołu architektonicznego na akropoli mykeńskiej, łączyła się
prawdopodobnie nie tylko z rezydencją władców, ale także z pobliską nekropolą28.
Pilecki29 podaje typologię mykeńskich grup antytetycznych na podstawie wyników
analizy formalnej wyobrażeń. Wyróżnia typ trójkątny (przyczółkowy - ogólniej archi-
tektoniczny), prostokątny (fryzowy) i miniaturowy - w drobnej sztuce. Układ heraldy-
24 Tamże, s. 50.
25 H. Prinz, Bemerkung zur altkretischen Religion, „Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Insti-
tuts, Atheinische Abteilung“, 1910, t. XXXV, s. 168.
26 G. Levy, The Gate of Horn, London 1947, s. 223.
27 Pilecki, Układ heraldyczny, s. 40, 50-51.
28 Wymowa symboliczna reliefu z Lwiej Bramy stała się tematem wielu studiów i różnorodnych badań.
L. Press, Architektura w ikonografii przedgreckiej, Wrocław 1967, s. 49.
29 Pilecki, Układ heraldyczny, s. 27.
nodynastycznej, ale ścisły układ heraldyczny znany jest z niewielu przykładów.
Zachowało się jednak szereg zabytków od Starego do Nowego Państwa, świadczących
o istnieniu tendencji do tworzenia kompozycji o zbliżonym charakterze. Przykładem
może być scena zajmująca środkowy pas jednej strony palety króla Narmera (il. 10)
z Hierankopolis. Tworzą ją zwierzęta o lwich paszczach, osadzonych na splecionych ze
sobą długich szyjach, wygiętych w kształcie litery S. Nad nimi znajdują się przedsta-
wione antytetycznie dwie postacie ludzkie, trzymające na uwięzi szyje tych zwierząt.
Tematem z kolei reliefu (il. 11) z tronu posągu króla Sezostrisa I (Średnie Państwo) jest
wyobrażenie dwóch postaci symbolizujących Górny i Dolny Egipt, które do elementu
pionowego przywiązuje - w układzie antytetycznym - rośliny oznaczające oba kraje.
Członami heraldycznej kompozycji na pektorałach królewskich są figury ludzkie
i zwierzęce, z których np. gryf jest emblematem władzy i państwa egipskiego24.
W sztuce egejskiej z ok. 3000-1100 p.n.e. układ antytetyczny występuje na zacho-
wanych pieczęciach i ich odciskach, w malarstwie ściennym, wyrobach z kości słonio-
wej itp. Ścisłe rozróżnienie między wytworami Krety a Grecji lądowej jest trudne ze
względu na wzajemne wpływy i kontakty.
Na odcisku pieczęci (il. 12) z Knossos środek kompozycji zajmuje antytetyczna
grupa: bogini stojąca na wzgórzu i dwa lwy wsparte o nie z dwóch stron symetrycznie.
D"o tej heraldycznej grupy artysta wprowadza element narracyjny: bogini władczym
gestem zwraca się do stojącego z boku adoranta. Po przeciwnej stronie wznosi się
budowla kultowa z rogami sakralnymi. Jest to przedstawienie bogini, matki ludzi
i zwierząt25, może przykład tzw. pogromczyni zwierząt. Podobny temat zawiera
powierzchnia jednej z gemm: bogini stoi tam między dwoma ujarzmionymi zwierzę-
tami, lwem i lwicą, które poddają się jej i dla których staje się obiektem adoracji (il. 13).
Można przypuszczać, że motyw bogini - Wielkiej Matki przyszedł na Kretę z Azji
Mniejszej, gdyż przedstawiano ją często z lwami, nie znanymi na Krecie26. Zdaniem
Pileckiego27 schemat formalny, jaki reprezentuje omawiana kompozycja w różnych
dziedzinach sztuki mykeńskiej, jest charakterystyczny dla tej sztuki. Układ heraldyczny
pojawia się też na przedmiotach związanych ze zmarłymi. Możliwe, że istniał związek
pomiędzy tym układem a kultem władcy i bóstwa, ponieważ członami tej grupy są lwy,
sępy, gryfy albo sfinksy, oznaczające postacie władcy - herosa, niekiedy kolumny -
znaki pałacu.
Kompozycja antytetyczna umieszczona nad nadprożem Lwiej Bramy (il. 14), która
wiedzie do całego zespołu architektonicznego na akropoli mykeńskiej, łączyła się
prawdopodobnie nie tylko z rezydencją władców, ale także z pobliską nekropolą28.
Pilecki29 podaje typologię mykeńskich grup antytetycznych na podstawie wyników
analizy formalnej wyobrażeń. Wyróżnia typ trójkątny (przyczółkowy - ogólniej archi-
tektoniczny), prostokątny (fryzowy) i miniaturowy - w drobnej sztuce. Układ heraldy-
24 Tamże, s. 50.
25 H. Prinz, Bemerkung zur altkretischen Religion, „Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Insti-
tuts, Atheinische Abteilung“, 1910, t. XXXV, s. 168.
26 G. Levy, The Gate of Horn, London 1947, s. 223.
27 Pilecki, Układ heraldyczny, s. 40, 50-51.
28 Wymowa symboliczna reliefu z Lwiej Bramy stała się tematem wielu studiów i różnorodnych badań.
L. Press, Architektura w ikonografii przedgreckiej, Wrocław 1967, s. 49.
29 Pilecki, Układ heraldyczny, s. 27.