DOI Artikel:
Baj, Janina: Grupa antytetyczna w sztuce starożytnej i wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37100#0024
12
JANINA BAJ
ponieważ tak samo uzyskali pomoc Boga w niebezpieczeństwie. Należy wymienić
przede wszystkim wyobrażenia Tekli, Zuzanny i Menasa.
Tekla48, opiekunka miasta Seleucji, według tradycji chrześcijańskiej została urato-
wana przez Boga, gdy rzucono ją dzikim bestiom na pożarcie. W ikonografii występuje
w grupie antytetycznej jako orantka między zwierzętami. Wyobrażenie tej treści zdobi
z dwóch stron grzebień (il. 25/1) z Akhmin, gdzie sceny z Danielem i Teklą występują
w tym samym układzie kompozycyjnym. Daniel w stroju frygijskim, jako orant, stoi
w portyku między dwoma lwami siedzącymi na tylnych łapach. Zwierzęta są odwró-
cone grzbietami do siebie, a głowy mają skierowane w stronę proroka. Po drugiej
stronie grzebienia widzimy orantkę, też stojącą w portyku, między dwoma lwami.
Zwierzęta mają taką samą postawę jak w poprzedniej scenie z Danielem. Na niektó-
rych zabytkach sztuki wczesnochrześcijańskiej Zuzanna jest ukazywana w postaci
jagnięcia między dwoma wilkami (malowidło ścienne katakumby Pretextata)49, na
innych zaś jako orantka między dwoma starcami (malowidło ścienne z Capella
Greca)50, z zachowaniem układu antytetycznego. Wizerunki św. Menasa występują na
dyskach płaskich naczyń, tzw. ampułek, na lampach chrześcijańskich i innych zabyt-
kach małej sztuki. Przedstawiany jest jako orant, ubrany najczęściej w strój frygijski.
U jego stóp widzimy dwa przykucnięte lub leżące wielbłądy, symetrycznie ułożone,
niekiedy o głowach zwróconych do tyłu. Przykładem kompozycji antytetycznej z Me-
nasem jako centralną postacią jest m.in. wyobrażenie na pyxis (il. 25/4) z kości słonio-
wej z Aleksandrii. Na jednej stronie widzimy św. Menasa w długiej chlamidzie jako
oranta stojącego przed wejściem do swojego sanktuarium. U jego stóp leżą dwa wiel-
błądy i zwracają głowy w stronę świętego.
Z tych kilku przykładów wynika, że grupa antytetyczna w sztuce wczesnochrześci-
jańskiej jako forma kompozycyjna nie została ograniczona do jednego tematu.
THE ANTITHETICAL GROUP
IN THE ANCIENT AND CHRISTIAN ART
Summary
Basing on the existing State of research the Author presents the origin and variante of the so called
antithetical group in the ancient art. She also demonstrates the process of adaptation of this composition by
the Christian iconography, illustrating it with some examples (Daniel, Susanna, Teda, Menas).
Translation by: Janina Baj
48 Tamże, s. 133.
49 G. Wilpert, Le pitture delle catacombe Romanę, Roma 1903, pl. 251.
50 Dictionnaire d'Archeologie chretienne et de Liturgie, red. F. Cabrol, H. Leclercą, t. II, Paris 1924-1954,
ryc. 2064 (malowidło ścienne z Capella Greca).
JANINA BAJ
ponieważ tak samo uzyskali pomoc Boga w niebezpieczeństwie. Należy wymienić
przede wszystkim wyobrażenia Tekli, Zuzanny i Menasa.
Tekla48, opiekunka miasta Seleucji, według tradycji chrześcijańskiej została urato-
wana przez Boga, gdy rzucono ją dzikim bestiom na pożarcie. W ikonografii występuje
w grupie antytetycznej jako orantka między zwierzętami. Wyobrażenie tej treści zdobi
z dwóch stron grzebień (il. 25/1) z Akhmin, gdzie sceny z Danielem i Teklą występują
w tym samym układzie kompozycyjnym. Daniel w stroju frygijskim, jako orant, stoi
w portyku między dwoma lwami siedzącymi na tylnych łapach. Zwierzęta są odwró-
cone grzbietami do siebie, a głowy mają skierowane w stronę proroka. Po drugiej
stronie grzebienia widzimy orantkę, też stojącą w portyku, między dwoma lwami.
Zwierzęta mają taką samą postawę jak w poprzedniej scenie z Danielem. Na niektó-
rych zabytkach sztuki wczesnochrześcijańskiej Zuzanna jest ukazywana w postaci
jagnięcia między dwoma wilkami (malowidło ścienne katakumby Pretextata)49, na
innych zaś jako orantka między dwoma starcami (malowidło ścienne z Capella
Greca)50, z zachowaniem układu antytetycznego. Wizerunki św. Menasa występują na
dyskach płaskich naczyń, tzw. ampułek, na lampach chrześcijańskich i innych zabyt-
kach małej sztuki. Przedstawiany jest jako orant, ubrany najczęściej w strój frygijski.
U jego stóp widzimy dwa przykucnięte lub leżące wielbłądy, symetrycznie ułożone,
niekiedy o głowach zwróconych do tyłu. Przykładem kompozycji antytetycznej z Me-
nasem jako centralną postacią jest m.in. wyobrażenie na pyxis (il. 25/4) z kości słonio-
wej z Aleksandrii. Na jednej stronie widzimy św. Menasa w długiej chlamidzie jako
oranta stojącego przed wejściem do swojego sanktuarium. U jego stóp leżą dwa wiel-
błądy i zwracają głowy w stronę świętego.
Z tych kilku przykładów wynika, że grupa antytetyczna w sztuce wczesnochrześci-
jańskiej jako forma kompozycyjna nie została ograniczona do jednego tematu.
THE ANTITHETICAL GROUP
IN THE ANCIENT AND CHRISTIAN ART
Summary
Basing on the existing State of research the Author presents the origin and variante of the so called
antithetical group in the ancient art. She also demonstrates the process of adaptation of this composition by
the Christian iconography, illustrating it with some examples (Daniel, Susanna, Teda, Menas).
Translation by: Janina Baj
48 Tamże, s. 133.
49 G. Wilpert, Le pitture delle catacombe Romanę, Roma 1903, pl. 251.
50 Dictionnaire d'Archeologie chretienne et de Liturgie, red. F. Cabrol, H. Leclercą, t. II, Paris 1924-1954,
ryc. 2064 (malowidło ścienne z Capella Greca).