DOI Artikel:
Cieśla, Anna: Hercules Christianus?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37100#0040
24
ANNA CIEŚLA
natury, powrót z zaświatów, a więc idee, które mogłyby być przyjęte zarówno przez
poganina, jak i chrześcijanina. Autor stwierdza, że postacie Ceres i Prozerpiny wyr-
wane zostały tu całkowicie ze swego mitologicznego kontekstu, wyeliminowano z nich
bowiem wszystko to, co mogłoby razić chrześcijanina IV w. Są one tutaj jedynie typami,
synonimami życia i płodności, reprezentują siły natury. Podobnie - zdaniem Schuma-
chera - jest w przypadku Herkulesa. Pewna ewolucja znaczenia Herkulesa, odmienna
nieco wymowa jego postaci nie oznacza wszakże całkowitej chrystianizacji mitu
herosa. Mit o Alceście zresztą używany był także - jako alegoria zmartwychwstania -
przez chrześcijańskich autorów starożytnych. Biskup Epifaniusz np. mówiąc o zmart-
wychwstaniu ciała, po analogiach wziętych z natury, jako pierwszy przykład długiej
listy mitów cytuje ten o Alceście, która po trzech dniach powróciła na ziemię49.
Obrazy z via Latina - według Schumachera - mówią o nadziei na zmartwychwsta-
nie, o indywidualnym wybawieniu od śmierci i powrocie do życia. Są to wyobrażenia,
którymi bez potrzeby ich chrystianizacji mogą się posługiwać również i chrześcijanie.
Taką samą wymowę ma znajdująca się w sąsiednim pomieszczeniu scena wskrzeszenia
Łazarza. Obrazy chrześcijańskie i pogańskie w tej katakumbie, uzupełniając się wzaje-
mnie, mówią o nadziei na wybawienie od śmierci. Cała dekoracja katakumby podpo-
rządkowana jest jednolitemu programowi „reparatio vitae“. Wyklucza to więc
możliwość katakumby mieszanej. Właścicielami katakumby byliby raczej chrześcijanie
o pogańskim jeszcze wykształceniu, ciągle operujący pewnymi obrażami i symbolami
swojej dawnej religii, którym wszakże nadali nową treść. Połowa IV w. jest - zdaniem
Schumachera - właśnie tym okresem, kiedy to odziedziczony po antycznych pokole-
niach bogaty zasób obrazów i symboli i treści nauki chrześcijańskiej stykają się ze sobą
i nawzajem się dopełniają. W takiej właśnie duchowej atmosferze, w środowisku
chrześcijan wykształconych na filozofii neoplatońskiej mogła powstać katakumba z via
Latina.
Przyjęte przez Schumachera założenie, że cały grobowiec był podporządkowany
jednolitemu, konsekwentnemu i przemyślanemu programowi, wydaje się nieco ryzy-
kowne. Rozpatrywany jest jednak przez niego w szerokim tle rzymskiej sztuki sepul-
kralnej, a także w kontekście ogólnej atmosfery duchowej IV w., co daje nam większe
szanse głębszego zrozumienia zabytku. Wydaje się więc, że kierunek badań zapropono-
wany przez Schumachera, jeśli nawet nie przyniesie zdecydowanej odpowiedzi na
interesujące nas pytanie, to jednak znacznie wzbogaci naszą wiedzę o sztuce chrześci-
jańskiej IV w.
« Epifaniusz, Ankyrotos, 85 (Diegriechischen christlichen Schriftsteller der ersten dreiJahrhunderte, Bd.
XXV, Berlin 1915, s. 1-150).
ANNA CIEŚLA
natury, powrót z zaświatów, a więc idee, które mogłyby być przyjęte zarówno przez
poganina, jak i chrześcijanina. Autor stwierdza, że postacie Ceres i Prozerpiny wyr-
wane zostały tu całkowicie ze swego mitologicznego kontekstu, wyeliminowano z nich
bowiem wszystko to, co mogłoby razić chrześcijanina IV w. Są one tutaj jedynie typami,
synonimami życia i płodności, reprezentują siły natury. Podobnie - zdaniem Schuma-
chera - jest w przypadku Herkulesa. Pewna ewolucja znaczenia Herkulesa, odmienna
nieco wymowa jego postaci nie oznacza wszakże całkowitej chrystianizacji mitu
herosa. Mit o Alceście zresztą używany był także - jako alegoria zmartwychwstania -
przez chrześcijańskich autorów starożytnych. Biskup Epifaniusz np. mówiąc o zmart-
wychwstaniu ciała, po analogiach wziętych z natury, jako pierwszy przykład długiej
listy mitów cytuje ten o Alceście, która po trzech dniach powróciła na ziemię49.
Obrazy z via Latina - według Schumachera - mówią o nadziei na zmartwychwsta-
nie, o indywidualnym wybawieniu od śmierci i powrocie do życia. Są to wyobrażenia,
którymi bez potrzeby ich chrystianizacji mogą się posługiwać również i chrześcijanie.
Taką samą wymowę ma znajdująca się w sąsiednim pomieszczeniu scena wskrzeszenia
Łazarza. Obrazy chrześcijańskie i pogańskie w tej katakumbie, uzupełniając się wzaje-
mnie, mówią o nadziei na wybawienie od śmierci. Cała dekoracja katakumby podpo-
rządkowana jest jednolitemu programowi „reparatio vitae“. Wyklucza to więc
możliwość katakumby mieszanej. Właścicielami katakumby byliby raczej chrześcijanie
o pogańskim jeszcze wykształceniu, ciągle operujący pewnymi obrażami i symbolami
swojej dawnej religii, którym wszakże nadali nową treść. Połowa IV w. jest - zdaniem
Schumachera - właśnie tym okresem, kiedy to odziedziczony po antycznych pokole-
niach bogaty zasób obrazów i symboli i treści nauki chrześcijańskiej stykają się ze sobą
i nawzajem się dopełniają. W takiej właśnie duchowej atmosferze, w środowisku
chrześcijan wykształconych na filozofii neoplatońskiej mogła powstać katakumba z via
Latina.
Przyjęte przez Schumachera założenie, że cały grobowiec był podporządkowany
jednolitemu, konsekwentnemu i przemyślanemu programowi, wydaje się nieco ryzy-
kowne. Rozpatrywany jest jednak przez niego w szerokim tle rzymskiej sztuki sepul-
kralnej, a także w kontekście ogólnej atmosfery duchowej IV w., co daje nam większe
szanse głębszego zrozumienia zabytku. Wydaje się więc, że kierunek badań zapropono-
wany przez Schumachera, jeśli nawet nie przyniesie zdecydowanej odpowiedzi na
interesujące nas pytanie, to jednak znacznie wzbogaci naszą wiedzę o sztuce chrześci-
jańskiej IV w.
« Epifaniusz, Ankyrotos, 85 (Diegriechischen christlichen Schriftsteller der ersten dreiJahrhunderte, Bd.
XXV, Berlin 1915, s. 1-150).