PRZEDCHRZEŚCIJAŃSKA SAKRALNA ARCHITEKTURA ARMENII

33

W jednym z fragmentów dzieła Agathangelosa czytamy: „W pierwszym roku
swego panowania w Armenii Wielkiej Tirydates udał się do prowincji Akilisena, do
miasta Erez, do świątyni Anahity, aby tam złożyć ofiary“ (21)25. Wydarzenie to odnosi
się jeszcze do czasów przedchrześcijańskich. Cytowane dalej inne fragmenty tego
przekazu mówią jyż o pierwszych latach IV w. i prowadzonej wówczas wspólnej
działalności św. Grzegorza Oświeciciela, ewangelizatora Armenii, i wspomnianego już
króla Tirydatesa III, zmierzającej do wprowadzenia chrześcijaństwa i wykorzenienia
kultów pogańskich26.
„Król natychmiast z własnej woli rozkazał św. Grzegorzowi [...] wytępić przede
wszystkim dawne bóstwa w kraju [...]. Następnie podążył sam z całą armią z miasta
Waharszapat do Artaszat [Artaksata - uwaga D. P.] [...]. Spotkał najpierw na swej
drodze świątynię boga Tira, gdzie wykładano sny objawiane przez to bóstwo [...], która
nosiła [także - uwaga D. P.j nazwę szkoły Pisarzy Oromizda i w której nauczano
wszystkich sztuk“ (129)27. Po przybyciu do sanktuarium „Grzegorz [...] uczynił znak
Pana, podbiegł do wrót świątyni, a cała konstrukcja budowli, chwiejąc się aż do
fundamentów, runęła. Drewno [z którego była wzniesiona - uwaga D. P.] zapaliło się
niespodziewanie i spłonęło dzięki mocy krzyża Bożego, a dym uniósł się na kształt
konarów aż pod chmury. [...] Ludzie, którzy przybyli, zburzyli natychmiast pozostałe
jeszcze fundamenty. [...] Teren [świątyni - uwaga D. P.] [...], jej dobra zostały przeka-
zane w użytkowanie Kościołowi" (131 )28. Po akcji „Grzegorz pośpieszył w miejsce
ufortyfikowane, zwane Ani [...], i tam także zniszczył posągi boga Aramazda, zwanego
ojcem wszystkich bogów. Po wzniesieniu w tym miejscu znaku Bożego przekazał
miasto wraz z zamkiem do dyspozycji Kościołowi. Następnie skierował się do prowincji
Egheghiatz [Akilisena - uwaga D. P.] [...], do miasta Erez, gdzie znajdowały się
świątynie szczególnie poświęcone kultowi Anahity [...]. Święty Grzegorz wraz z kró-
lem, armią i wszystkimi, którzy przybyli, zniszczyli złoty posąg bogini Anahity, zbu-
rzyli wszystko i rozdali złoto i srebro. Potem [...] zniszczyli posąg Nane, córki
Aramazda, w mieście Thil, a przejąwszy i połączywszy skarbce dwóch świątyń, złożyli
je w ofierze, wraz z ziemią, kościołom Boga" (133)29. Grzegorz przybył także do
świątyni Mihra, zwanego synem Aramazda w mieście Pakaiaridż [Bagaiaridż - uwaga
D. P.] [...], zburzył ją także aż do fundamentów [...], a teren poświęcił na kościół"
(134)30.
Na zachodnich rubieżach Armenii znajdowała się „świątynia Wahagna, w regionie
Daron, [...jwypełniona złotem, srebrem i licznymi darami ofiarowanymi przez wielkich
królów, czczona ze względu na posąg boga Wahagna, pogromcy smoków. Było to
miejsce składania ofiar przez królów Wielkiej Armenii, znajdujące się na szczycie góry
Karke, niedaleko Eufratu, naprzeciw wielkiego masywu Taurusu i, ze względu na liczne
ofiary tu złożone, nazywane także Asztiszat [miejsce ofiar - uwaga D. P.]. Stały tam

25 CHAMA, t. I, s. 125.
26 Grousset, Histoire de 1’Armenie, s. 121-125.
27 CHAMA, t. I, s. 164.
28 Tamże, s. 165.
29 CHAMA, t. I, s. 167-168. Być może wspomniany złoty posąg Anahity w Erez przyczynił się do
powstania przydomka tej bogini - „Oskomair“, co znaczy „Matka złota“. Grousset, Histoire de 1’Armenie,
s. 119.
30 CHAMA, t. I, s. 168-169.