DOI Artikel:
Iwaszkiewicz-Wronikowska, Bożena: Wokół tematyki titulusa Ekwicjusza - Sylwestra - Marcina
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27404#0008
6
BOŻENA WRONIKOWSKA
1. Kiedy powstał najstarszy rzymski titulus?
2. Jakie były dalsze jego losy?
3. Gdzie obecnie należy szukać jego pozostałości?
Wobec tego, iż badania archeologiczne nie doprowadziły dotychczas do odna-
lezienia na terenie Rzymu żadnego przykładu chrześcijańskiego miejsca kultu
z okresu przedkonstantyńskiego, a źródła pisane dotyczące tego okresu i tej
problematyki są, delikatnie mówiąc, niezbyt wiarygodne, poszukiwania najstarsze-
go titulusa rzymskiego rozpocząć musimy od czasów konstantyńskich5.
Liber Pontificalis w biografii Sylwestra dwukrotnie wspomina o kościele
zbudowanym w pobliżu term Domicjana. W pierwszej z tych wzmianek mówi:
"Hic fecit in urbe Roma ecclesiam in praedium cuiusdam presbiteri sui, qui
cognominabatur Equitius, quem titulum romanum constituit, iuxta termas Domi-
tianas, qui usque in hodiernum diem appellatur titulus Equitii"6
(podkr. moje - B. W.). Następnie wyliczone zostają dary przeznaczone dla tego
titulusa7, dalej jest mowa o synodzie, który miał miejsce w czasach Sylwestra,
o dekretach przez niego wydanych oraz o liczbie kapłanów przez niego wyświę-
conych. W tym miejscu Liber Pontificalis wydaje się kończyć prezentację doko-
nań Sylwestra i zaczyna wymieniać budowle ufundowane "huius temporibus" oraz
"eodem tempore" przez Konstantyna, po czym, w ustępie kończącym biografię
Sylwestra, znajdujemy następujący fragment: "Hisdem temporibus constituit bea-
tus Silvester in urbe Roma titulum suum in regione III iuxta thermas Domitia-
nas qui cognominantur Traianas, titulum Silvestri [podkr. moje
5 W Liber Pontificalis w wielu miejscach budowę lub ustanowienie titulusów przypisuje się przedkon-
stantyńskim biskupom Rzymu, ale w żadnym przypadku nie są to informacje zasługujące na wiarę — por.
F. Lanzoni, / titoli presbiteriali di Roma antica nella storia e nella leggenda, RivAC, 2(1925), s. 199.
Między innymi w biografii Piusa I (Le Liber Pontificalis, texte, introduction et commentaire, ed. L. Duchesne,
Paris 1957, vol. I (dalej LibPont), s. 132) znajdujemy notkę mówiącą o dedykowaniu kościoła ku czci św.
Pudencjanny, ale jest to niewątpliwie, co wykazał Duchesne (LibPont, s. 133), późniejsza interpolacja.
Oparto ją na tekście mocno fabularyzowanej pasji, powstałej prawdopodobnie w 2. poi. V w. (Bibliotheca
hagiographica latina antiqua et mediae aetatis, I-III, Bruxelles 1898-1911, 6920, 6988—91; dalej BHL),
podobnie jak i wzmiankę o dedykowaniu titulusa w domu wdowy Lucyny przez papieża Marcelego
(LibPont, s. 164 n, przyp. 8), której pierwowzór znajdujemy w Pawio s. Cyriaci (BHL 2056,5234—4,7937).
Wiadomość o ufundowaniu bazyliki przez papieża znajduje się ponadto w biografii Kaliksta: "Hic fecit
basilicam trans Tiberim" (LibPont, s. 141). Przypuszczalnie i w tym miejscu mamy do czynienia z
interpolacją, a dotyczy ona prawdopodobnie bazyliki ufundowanej dopiero w połowie IV w. przez biskupa
Juliusza "iuxta Callistum", o czym informuje Katalog Liberiański (LibPont, s. 9). Przypuszczenie to nie
może zostać potwierdzone przez źródła archeologiczne, ponieważ pod kościołem S. Maria in Trastevere,
pod którym powinny się znajdować pozostałości bazyliki Kaliksta, nie przeprowadzono dotychczas badań.
6 LibPont, s. 170 n.
■7
Pietri w komunikacie przedstawionym podczas XI Międzynarodowego Kongresu Archeologii Chrze-
ścijańskiej (Lyon—Genève—Aosta) w r. 1986: "Le titulus [...] implique, au sens rigoureux du droit romain,
une fondation avec le capital nécessaire à l'édification de l'église, à la dotation en vaisselle liturgique,
des revenus pour la luminaire, l'entretien de l'édifice et surtout pour l'accueil d'un clergé permanent"
(mps).
BOŻENA WRONIKOWSKA
1. Kiedy powstał najstarszy rzymski titulus?
2. Jakie były dalsze jego losy?
3. Gdzie obecnie należy szukać jego pozostałości?
Wobec tego, iż badania archeologiczne nie doprowadziły dotychczas do odna-
lezienia na terenie Rzymu żadnego przykładu chrześcijańskiego miejsca kultu
z okresu przedkonstantyńskiego, a źródła pisane dotyczące tego okresu i tej
problematyki są, delikatnie mówiąc, niezbyt wiarygodne, poszukiwania najstarsze-
go titulusa rzymskiego rozpocząć musimy od czasów konstantyńskich5.
Liber Pontificalis w biografii Sylwestra dwukrotnie wspomina o kościele
zbudowanym w pobliżu term Domicjana. W pierwszej z tych wzmianek mówi:
"Hic fecit in urbe Roma ecclesiam in praedium cuiusdam presbiteri sui, qui
cognominabatur Equitius, quem titulum romanum constituit, iuxta termas Domi-
tianas, qui usque in hodiernum diem appellatur titulus Equitii"6
(podkr. moje - B. W.). Następnie wyliczone zostają dary przeznaczone dla tego
titulusa7, dalej jest mowa o synodzie, który miał miejsce w czasach Sylwestra,
o dekretach przez niego wydanych oraz o liczbie kapłanów przez niego wyświę-
conych. W tym miejscu Liber Pontificalis wydaje się kończyć prezentację doko-
nań Sylwestra i zaczyna wymieniać budowle ufundowane "huius temporibus" oraz
"eodem tempore" przez Konstantyna, po czym, w ustępie kończącym biografię
Sylwestra, znajdujemy następujący fragment: "Hisdem temporibus constituit bea-
tus Silvester in urbe Roma titulum suum in regione III iuxta thermas Domitia-
nas qui cognominantur Traianas, titulum Silvestri [podkr. moje
5 W Liber Pontificalis w wielu miejscach budowę lub ustanowienie titulusów przypisuje się przedkon-
stantyńskim biskupom Rzymu, ale w żadnym przypadku nie są to informacje zasługujące na wiarę — por.
F. Lanzoni, / titoli presbiteriali di Roma antica nella storia e nella leggenda, RivAC, 2(1925), s. 199.
Między innymi w biografii Piusa I (Le Liber Pontificalis, texte, introduction et commentaire, ed. L. Duchesne,
Paris 1957, vol. I (dalej LibPont), s. 132) znajdujemy notkę mówiącą o dedykowaniu kościoła ku czci św.
Pudencjanny, ale jest to niewątpliwie, co wykazał Duchesne (LibPont, s. 133), późniejsza interpolacja.
Oparto ją na tekście mocno fabularyzowanej pasji, powstałej prawdopodobnie w 2. poi. V w. (Bibliotheca
hagiographica latina antiqua et mediae aetatis, I-III, Bruxelles 1898-1911, 6920, 6988—91; dalej BHL),
podobnie jak i wzmiankę o dedykowaniu titulusa w domu wdowy Lucyny przez papieża Marcelego
(LibPont, s. 164 n, przyp. 8), której pierwowzór znajdujemy w Pawio s. Cyriaci (BHL 2056,5234—4,7937).
Wiadomość o ufundowaniu bazyliki przez papieża znajduje się ponadto w biografii Kaliksta: "Hic fecit
basilicam trans Tiberim" (LibPont, s. 141). Przypuszczalnie i w tym miejscu mamy do czynienia z
interpolacją, a dotyczy ona prawdopodobnie bazyliki ufundowanej dopiero w połowie IV w. przez biskupa
Juliusza "iuxta Callistum", o czym informuje Katalog Liberiański (LibPont, s. 9). Przypuszczenie to nie
może zostać potwierdzone przez źródła archeologiczne, ponieważ pod kościołem S. Maria in Trastevere,
pod którym powinny się znajdować pozostałości bazyliki Kaliksta, nie przeprowadzono dotychczas badań.
6 LibPont, s. 170 n.
■7
Pietri w komunikacie przedstawionym podczas XI Międzynarodowego Kongresu Archeologii Chrze-
ścijańskiej (Lyon—Genève—Aosta) w r. 1986: "Le titulus [...] implique, au sens rigoureux du droit romain,
une fondation avec le capital nécessaire à l'édification de l'église, à la dotation en vaisselle liturgique,
des revenus pour la luminaire, l'entretien de l'édifice et surtout pour l'accueil d'un clergé permanent"
(mps).