DOI Artikel:
Cieślik-Sygowska, Iwona: Drewniane cerkwie w Świerszczowie na tle architektury greckokatolickiej od XVIII do 2. połowy XIX w. w dawnym powiecie chełmskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27404#0034
32
IWONA CIEŚUK-SYGOWSKA
początku XX w. np. M. Baliński i T. Lipiński, W. Świątkowski, B. Chlebowski
czy K. Czerniecki* * * * 5, również ich nie uwzględniają. Nieco informacji o zacho-
wanej świątyni znalazło się w wydawanych po II wojnie przewodnikach o zasięgu
regionalnym6 7. Więcej miejsca poświęciły jej autorki Katalogu zabytków sztuki w
Polsce1.
Wszelkie wiadomości, które umożliwiają poznanie dziejów dwóch cerkwi w
Świerszczowie, przekazują źródła archiwalne. Nielicznie przetrwały dokumenty
z XVI, a szczególnie z XVII w. Bogatszą grupę stanowią źródła XVIII-wieczne
(głównie wizytacje), najobszerniejszą zaś XIX-wieczne i z początku XX w. (do
1915 r.). Interesujące materiały naświetlające skomplikowaną sytuację narodowo-
ściowo-wyznaniową w powiecie chełmskim i w samym Świerszczowie pochodzą
z okresu międzywojennego8.
Większość źródeł archiwalnych, a także autorzy przewodników i hasła w
Katalogu zabytków sztuki w Polsce jako datę budowy nowej świątyni podają rok
1795. Jednak dwa zachowane dokumenty, tj. wizytacje z 1800 i 1804 r.9, wska-
zują wyraźnie, że budowę zakończono w 1801 r. Z wizytacji odbytej w 1800 r.
wynika, że do sfinalizowania prac pozostało tylko ułożenie podmurówki. W
inwentarzu z 1804 r. czytamy natomiast: "Cierkiew Świerszczowska w Ru 1801
de nowo z odmiano miejsca za dozwoleniem JWielmożnego niegdyć SP Ordyna-
riusza Miejscowego na innym nowo wybudowana". Analizując wspomniane doku-
menty można przyjąć, że w 1795 r. przystąpiono do budowy nowej cerkwi, budo-
wę tę zakończono w 1801 r. Stara świątynia nie została rozebrana jeszcze w
1797 r., o czym przekonuje wzmianka w wizytacji z 1804 r. Wynika z niej, że
wymienia miejscowości, w których w 1549 r. były cerkwie prawosławne: Ostrów, Uścimów, Świerszczów,
Kolechowice, Łęczna, Dratów, Chojno, Parczew, Radzyń. Komentarz jest bardzo tendencyjny, gdyż miej-
scowości te położone są w dość znacznej odległości od Lubartowa, a większa liczba parafii prawosławnych
nie dowodzi większej liczby Rusinów, ponieważ średnia gęstość zaludnienia w parafii prawosławnej wynosi-
ła 200—400 osób, w parafii rzymskokatolickiej zaś 1000—5000 wiernych.
5 M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym
i statystycznym opisana, Warszawa 18452; O. Kolberg, Chełmskie. Obraz etnograficzny, [w:] tenże,
Dzieła wszystkie, t. 33, cz. 1, Poznań 1964; W. Świątkowski, Lubelskie Czwarta wycieczka po kraju,
Warszawa 1928; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Lublin 1974 (wyciąg
haseł dotyczących woj. lubelskiego); K. Czerniecki, Chełm. Przeszłość i pamiątki, Chełm 1926.
6K.iT. Wilgatowie, H. Gawarecki, Województwo lubelskie Przewodnik, Warszawa
1957, s. 328; K. Wojciechowski, Pojezierze Łęczyńska- Włodaw skie, Lublin 1976, s. 25
7 Katalog zabytków sztuki w Polsce (dalej: KZSP). Województwo lubelskie. Powiat chełmski, t. VIII,
z. 5, oprać. K. Kutrzebianka, E. Smułikowska-Rowińska, Warszawa 1968, s. 57. Autorki popełniły błąd:
cerkiew została wyświęcona na kościół nie w 1923, ale w 1919 r.
8 •
Obszerne omówienie zawartości zespołów archiwalnych znajduje się w rozdz. I mojej pracy magi-
sterskiej (zob. przyp. 1).
Q
Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), Chełmski Konsystorz Greckokatolicki (dalej:
ChKGK), sygn. 1131, k. 214 (1800 r.) i k. 76 (1804 r.).
IWONA CIEŚUK-SYGOWSKA
początku XX w. np. M. Baliński i T. Lipiński, W. Świątkowski, B. Chlebowski
czy K. Czerniecki* * * * 5, również ich nie uwzględniają. Nieco informacji o zacho-
wanej świątyni znalazło się w wydawanych po II wojnie przewodnikach o zasięgu
regionalnym6 7. Więcej miejsca poświęciły jej autorki Katalogu zabytków sztuki w
Polsce1.
Wszelkie wiadomości, które umożliwiają poznanie dziejów dwóch cerkwi w
Świerszczowie, przekazują źródła archiwalne. Nielicznie przetrwały dokumenty
z XVI, a szczególnie z XVII w. Bogatszą grupę stanowią źródła XVIII-wieczne
(głównie wizytacje), najobszerniejszą zaś XIX-wieczne i z początku XX w. (do
1915 r.). Interesujące materiały naświetlające skomplikowaną sytuację narodowo-
ściowo-wyznaniową w powiecie chełmskim i w samym Świerszczowie pochodzą
z okresu międzywojennego8.
Większość źródeł archiwalnych, a także autorzy przewodników i hasła w
Katalogu zabytków sztuki w Polsce jako datę budowy nowej świątyni podają rok
1795. Jednak dwa zachowane dokumenty, tj. wizytacje z 1800 i 1804 r.9, wska-
zują wyraźnie, że budowę zakończono w 1801 r. Z wizytacji odbytej w 1800 r.
wynika, że do sfinalizowania prac pozostało tylko ułożenie podmurówki. W
inwentarzu z 1804 r. czytamy natomiast: "Cierkiew Świerszczowska w Ru 1801
de nowo z odmiano miejsca za dozwoleniem JWielmożnego niegdyć SP Ordyna-
riusza Miejscowego na innym nowo wybudowana". Analizując wspomniane doku-
menty można przyjąć, że w 1795 r. przystąpiono do budowy nowej cerkwi, budo-
wę tę zakończono w 1801 r. Stara świątynia nie została rozebrana jeszcze w
1797 r., o czym przekonuje wzmianka w wizytacji z 1804 r. Wynika z niej, że
wymienia miejscowości, w których w 1549 r. były cerkwie prawosławne: Ostrów, Uścimów, Świerszczów,
Kolechowice, Łęczna, Dratów, Chojno, Parczew, Radzyń. Komentarz jest bardzo tendencyjny, gdyż miej-
scowości te położone są w dość znacznej odległości od Lubartowa, a większa liczba parafii prawosławnych
nie dowodzi większej liczby Rusinów, ponieważ średnia gęstość zaludnienia w parafii prawosławnej wynosi-
ła 200—400 osób, w parafii rzymskokatolickiej zaś 1000—5000 wiernych.
5 M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym
i statystycznym opisana, Warszawa 18452; O. Kolberg, Chełmskie. Obraz etnograficzny, [w:] tenże,
Dzieła wszystkie, t. 33, cz. 1, Poznań 1964; W. Świątkowski, Lubelskie Czwarta wycieczka po kraju,
Warszawa 1928; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Lublin 1974 (wyciąg
haseł dotyczących woj. lubelskiego); K. Czerniecki, Chełm. Przeszłość i pamiątki, Chełm 1926.
6K.iT. Wilgatowie, H. Gawarecki, Województwo lubelskie Przewodnik, Warszawa
1957, s. 328; K. Wojciechowski, Pojezierze Łęczyńska- Włodaw skie, Lublin 1976, s. 25
7 Katalog zabytków sztuki w Polsce (dalej: KZSP). Województwo lubelskie. Powiat chełmski, t. VIII,
z. 5, oprać. K. Kutrzebianka, E. Smułikowska-Rowińska, Warszawa 1968, s. 57. Autorki popełniły błąd:
cerkiew została wyświęcona na kościół nie w 1923, ale w 1919 r.
8 •
Obszerne omówienie zawartości zespołów archiwalnych znajduje się w rozdz. I mojej pracy magi-
sterskiej (zob. przyp. 1).
Q
Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), Chełmski Konsystorz Greckokatolicki (dalej:
ChKGK), sygn. 1131, k. 214 (1800 r.) i k. 76 (1804 r.).