DOI Artikel:
Gapski, Ryszard: Ikonografia religijnego malarstwa ludowego w Małopolsce: uwagi o popularności w świetle statystyki
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27404#0068
66
RYSZARD GAPSKI
podkład graficzny, co pozwala obecnie niektóre tematy powiązać z określonymi
środowiskami. Należy jednak od razu nadmienić, że na podstawie różnic wystę-
pujących w przedstawieniach tych samych tematów w malarstwie na szkle, nie
posiadając wiadomości, która rycina służyła bezpośrednio jako wzór do danego
obrazu nie można wyciągać zbyt daleko idących wniosków ikonograficznych.
Liczba tego rodzaju źródeł pośrednich między ikonograficznym pierwowzorem
a obrazem na szkle jest ogromna. Malarstwo na szkle występujące na wspomnia-
nym wyżej obszarze Grabowski zaliczył do tzw. grupy zachodniej (w opozycji do
grupy wschodniej, obejmującej Bukowinę, Łemkowszczyznę, Pokucie, a więc
tereny znajdujące się w orbicie chrześcijaństwa wschodniego), grupy, która cha-
rakteryzuje się ponadnarodową konwencją ikonograficzną, posiadającą wspólny
charakter, z nielicznymi tematami lokalnymi lub odmienną wersją ikonograficz-
nych motywów ogólnie stosowanych50.
W malarstwie na szkle proporcje kształtują się odmiennie niż w grupie
wymienionej w części pierwszej. Nie ma w niej aż tak dużych różnic ilościowych
między poszczególnymi typami ikonograficznymi. Także zestaw repertuarowy jest
uboższy — 54 tytuły (przy 70 w grupie poprzedniej). W nim również dominują
wątki chrystologiczne: Ukrzyżowanie, Chrystus w grobie, Trójca Święta (według
koncepcji gotyckiej, skomponowanej pionowo, i w ujęciu barokowym w kształcie
trójkąta), i maryjne: Matka Boska z Dzieciątkiem, Matka Boska Karmiąca,
Pieta51. Pojawiają się także wątki zupełnie nowe, nie występujące uprzednio,
jak np. św. Krew z Walldrün, Pięć Ran Chrystusa, adoracja Hostii przez anioły,
Pan Jezus Praski czy święci Wendelin, Helena i Leonard. Charakterystycznym
wizerunkiem dla grupy zachodniej malarstwa jest ujęte w popiersiu (na jednej
tafli szkła) przedstawienie dwu dziecięcych postaci: Jezusa z kulą świata w ręku
i św. Jana z małym krzyżykiem, schemat, który pozostaje bez zmian niezależnie
od regionu występowania. Tematy Chrystus w grobie, św. Rodzina przy pracy w
warsztacie ciesielskim są charakterystyczne zwłaszcza dla malarstwa słowac-
kiego52. Pan Jezus Praski, oryginalny temat czeski, w Polsce przyjął się
zwłaszcza w okolicach Żywca, natomiast przedstawienie św. Krew z Walldürn
przywędrowało na nasz teren z Niemiec.
Do sporządzenia w miarę pełnego obrazu ikonografii ludowej potrzebne są
również badania nad litografią, która w początkach XX w. gwałtownie wyparła
obrazy malowane. Produkcja seryjna przenikała z zachodu i południa, głównie
50 J. Grabowski, Ludowe malarstwo na szkle, Wrocław 1968, s. 105. Por. także: H. Pień-
kowska, Podtatrzańskie malarstwo na szkle, Warszawa 1961.
51 Piśutova jako najbardziej popularne wątki wymienia kolejno: Ukrzyżowanie, Chrystus w grobie,
św. Trójca, Matka Boska z Dzieciątkiem, Pieta. Były to tematy o szerokim zasięgu oddziaływania — zob.
I. P i ś u t o V a, Ludové malby na skie, Bratislava 1969, s. 43, 45.
52
Grabowski, Ludowe malarstwo, s. 102.
RYSZARD GAPSKI
podkład graficzny, co pozwala obecnie niektóre tematy powiązać z określonymi
środowiskami. Należy jednak od razu nadmienić, że na podstawie różnic wystę-
pujących w przedstawieniach tych samych tematów w malarstwie na szkle, nie
posiadając wiadomości, która rycina służyła bezpośrednio jako wzór do danego
obrazu nie można wyciągać zbyt daleko idących wniosków ikonograficznych.
Liczba tego rodzaju źródeł pośrednich między ikonograficznym pierwowzorem
a obrazem na szkle jest ogromna. Malarstwo na szkle występujące na wspomnia-
nym wyżej obszarze Grabowski zaliczył do tzw. grupy zachodniej (w opozycji do
grupy wschodniej, obejmującej Bukowinę, Łemkowszczyznę, Pokucie, a więc
tereny znajdujące się w orbicie chrześcijaństwa wschodniego), grupy, która cha-
rakteryzuje się ponadnarodową konwencją ikonograficzną, posiadającą wspólny
charakter, z nielicznymi tematami lokalnymi lub odmienną wersją ikonograficz-
nych motywów ogólnie stosowanych50.
W malarstwie na szkle proporcje kształtują się odmiennie niż w grupie
wymienionej w części pierwszej. Nie ma w niej aż tak dużych różnic ilościowych
między poszczególnymi typami ikonograficznymi. Także zestaw repertuarowy jest
uboższy — 54 tytuły (przy 70 w grupie poprzedniej). W nim również dominują
wątki chrystologiczne: Ukrzyżowanie, Chrystus w grobie, Trójca Święta (według
koncepcji gotyckiej, skomponowanej pionowo, i w ujęciu barokowym w kształcie
trójkąta), i maryjne: Matka Boska z Dzieciątkiem, Matka Boska Karmiąca,
Pieta51. Pojawiają się także wątki zupełnie nowe, nie występujące uprzednio,
jak np. św. Krew z Walldrün, Pięć Ran Chrystusa, adoracja Hostii przez anioły,
Pan Jezus Praski czy święci Wendelin, Helena i Leonard. Charakterystycznym
wizerunkiem dla grupy zachodniej malarstwa jest ujęte w popiersiu (na jednej
tafli szkła) przedstawienie dwu dziecięcych postaci: Jezusa z kulą świata w ręku
i św. Jana z małym krzyżykiem, schemat, który pozostaje bez zmian niezależnie
od regionu występowania. Tematy Chrystus w grobie, św. Rodzina przy pracy w
warsztacie ciesielskim są charakterystyczne zwłaszcza dla malarstwa słowac-
kiego52. Pan Jezus Praski, oryginalny temat czeski, w Polsce przyjął się
zwłaszcza w okolicach Żywca, natomiast przedstawienie św. Krew z Walldürn
przywędrowało na nasz teren z Niemiec.
Do sporządzenia w miarę pełnego obrazu ikonografii ludowej potrzebne są
również badania nad litografią, która w początkach XX w. gwałtownie wyparła
obrazy malowane. Produkcja seryjna przenikała z zachodu i południa, głównie
50 J. Grabowski, Ludowe malarstwo na szkle, Wrocław 1968, s. 105. Por. także: H. Pień-
kowska, Podtatrzańskie malarstwo na szkle, Warszawa 1961.
51 Piśutova jako najbardziej popularne wątki wymienia kolejno: Ukrzyżowanie, Chrystus w grobie,
św. Trójca, Matka Boska z Dzieciątkiem, Pieta. Były to tematy o szerokim zasięgu oddziaływania — zob.
I. P i ś u t o V a, Ludové malby na skie, Bratislava 1969, s. 43, 45.
52
Grabowski, Ludowe malarstwo, s. 102.