DOI article:
Szmydki, Ryszard: Kolekcja tapiserii królewicza Jana Kazimierza Wazy około 1643 roku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27404#0103
KOLEKCJA TAPISERII JANA KAZIMIERZA
101
wiając tu pałac określany mianem dworu holenderskiego, którego projektodawcą
miał być przybyły do Warszawy z Gdańska architekt holenderski Pieter Wilier
(Willert)8.
Spisanie ruchomości Jana Kazimierza w Warszawie i w Nieporęcie należy
wiązać z wyjazdem królewicza w 1643 r. do Baden koło Wiednia, modnej wów-
czas miejscowości kuracyjnej. Jakie były rzeczywiste motywy opuszczenia na jakiś
czas Polski, trudno dociec. W każdym razie dalsze etapy zagranicznej podróży
Jana Kazimierza zaprowadziły królewicza do Loreto, gdzie nieoczekiwanie wstą-
pił on do zakonu jezuitów. Niezbyt konsekwentny w swoim postępowaniu, już
w 1645 r. zdecydował się Jan Kazimierz na porzucenie życia zakonnego, w czym
dopomógł mu zresztą sam Władysław IV (1598-1648), popierając brata w jego
staraniach o kapelusz kardynalski. Lecz i ta godność nie zadowoliła Jana Kazi-
mierza. Opuścił Rzym i rychło powrócił do Polski.
Zespołem najcenniejszym wśród kolekcji Jana Kazimierza przed jego wyjaz-
dem do Baden był niewątpliwie zbiór tapiserii, w tym słynne obicia z przedsta-
wieniem Potopu, wykonane przez tkaczy brukselskich w latach 1548—1568 na
zamówienie Zygmunta Augusta (1520—1572) i w testamencie legowane Rzeczpo-
spolitej. Inwentarz z 1643 r. stwierdza, że w posiadaniu ostatniego Wazy było
wówczas pięć sztuk przetykanych złotem tkanin z historii Potopu. Jak należy
rozumieć tę informację? Skądinąd wiadomo, że określenie Potop przylgnęło do
całości zbioru tkanin odziedziczonych przez Rzeczpospolitą po Zygmuncie Au-
guście, natomiast główna opona z sugestywnym przedstawieniem potopu należy
do serii figuralnej ilustrującej osiem scen z Dziejów Noego (dziś w Zbiorach
Królewskich na Wawelu). Na całość przedstawień z Księgi Genesis pozostałych
po królu Zygmuncie Auguście składają się jeszcze dwie inne serie: Dzieje rajskie
(6 tapiserii) oraz Dzieje wieży Babel (5 opon). Z wyjątkiem tapiserii przed-
stawiającej Zdeprawowanie ludzkości przed Potopem, która jako jedna z pięciu
opon należących do cyklu Dziejów wieży Babel znajduje się od 1977 r. w zbio-
rach Zamku Królewskiego w Warszawie9, wszystkie pozostałe tkaniny są prze-
chowywane w miejscu ich pierwotnego przeznaczenia - w Zamku Królewskim
na Wawelu. Biorąc pod uwagę, że inwentarz Jana Kazimierza wspomina o "hi-
storii Potop [...] stuk 5", należy sądzić, iż w posiadaniu królewicza pozostawała
wówczas seria z Dziejami wieży Babel, wykonana około 1560 r. w warsztatach
Fransa Ghieteela, Jana van Tieghem i Catherine van Huldenberghe, wdowy po
Nicolasie Leyniersie. Nie wydaje się, aby zamieszczona w spisie z 1643 r. pozy-
8 Zob. Katalog zabytków sztuki h> Polsce, t. X: Dawne województwo warszawskie, z. 10: Nowy Dwór
Mazowiecki i okolice, pod red. I. Galickiej i H. Sygietyńskiej, Warszawa 1987.
9M. Hennel-Bernasikowa, Une tapisserie bicornute de la collection de Sigismond-
Auguste, roi de Polonie, "Artes textiles", 10(1981), s. Ti—19.
101
wiając tu pałac określany mianem dworu holenderskiego, którego projektodawcą
miał być przybyły do Warszawy z Gdańska architekt holenderski Pieter Wilier
(Willert)8.
Spisanie ruchomości Jana Kazimierza w Warszawie i w Nieporęcie należy
wiązać z wyjazdem królewicza w 1643 r. do Baden koło Wiednia, modnej wów-
czas miejscowości kuracyjnej. Jakie były rzeczywiste motywy opuszczenia na jakiś
czas Polski, trudno dociec. W każdym razie dalsze etapy zagranicznej podróży
Jana Kazimierza zaprowadziły królewicza do Loreto, gdzie nieoczekiwanie wstą-
pił on do zakonu jezuitów. Niezbyt konsekwentny w swoim postępowaniu, już
w 1645 r. zdecydował się Jan Kazimierz na porzucenie życia zakonnego, w czym
dopomógł mu zresztą sam Władysław IV (1598-1648), popierając brata w jego
staraniach o kapelusz kardynalski. Lecz i ta godność nie zadowoliła Jana Kazi-
mierza. Opuścił Rzym i rychło powrócił do Polski.
Zespołem najcenniejszym wśród kolekcji Jana Kazimierza przed jego wyjaz-
dem do Baden był niewątpliwie zbiór tapiserii, w tym słynne obicia z przedsta-
wieniem Potopu, wykonane przez tkaczy brukselskich w latach 1548—1568 na
zamówienie Zygmunta Augusta (1520—1572) i w testamencie legowane Rzeczpo-
spolitej. Inwentarz z 1643 r. stwierdza, że w posiadaniu ostatniego Wazy było
wówczas pięć sztuk przetykanych złotem tkanin z historii Potopu. Jak należy
rozumieć tę informację? Skądinąd wiadomo, że określenie Potop przylgnęło do
całości zbioru tkanin odziedziczonych przez Rzeczpospolitą po Zygmuncie Au-
guście, natomiast główna opona z sugestywnym przedstawieniem potopu należy
do serii figuralnej ilustrującej osiem scen z Dziejów Noego (dziś w Zbiorach
Królewskich na Wawelu). Na całość przedstawień z Księgi Genesis pozostałych
po królu Zygmuncie Auguście składają się jeszcze dwie inne serie: Dzieje rajskie
(6 tapiserii) oraz Dzieje wieży Babel (5 opon). Z wyjątkiem tapiserii przed-
stawiającej Zdeprawowanie ludzkości przed Potopem, która jako jedna z pięciu
opon należących do cyklu Dziejów wieży Babel znajduje się od 1977 r. w zbio-
rach Zamku Królewskiego w Warszawie9, wszystkie pozostałe tkaniny są prze-
chowywane w miejscu ich pierwotnego przeznaczenia - w Zamku Królewskim
na Wawelu. Biorąc pod uwagę, że inwentarz Jana Kazimierza wspomina o "hi-
storii Potop [...] stuk 5", należy sądzić, iż w posiadaniu królewicza pozostawała
wówczas seria z Dziejami wieży Babel, wykonana około 1560 r. w warsztatach
Fransa Ghieteela, Jana van Tieghem i Catherine van Huldenberghe, wdowy po
Nicolasie Leyniersie. Nie wydaje się, aby zamieszczona w spisie z 1643 r. pozy-
8 Zob. Katalog zabytków sztuki h> Polsce, t. X: Dawne województwo warszawskie, z. 10: Nowy Dwór
Mazowiecki i okolice, pod red. I. Galickiej i H. Sygietyńskiej, Warszawa 1987.
9M. Hennel-Bernasikowa, Une tapisserie bicornute de la collection de Sigismond-
Auguste, roi de Polonie, "Artes textiles", 10(1981), s. Ti—19.