DOI Artikel:
Bulas, Ryszarda: Przejście przez Morze Czerwone w synagodze w Dura Europos (połowa III w.) jako Akedah narodu żydowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0015
PRZEM'C/E PRZEZ MORZE CZERWO/VE W SYNAGODZE W DURA EUROFOS
11
to założenie dostrzegamy, że kompozycja całego przedstawienia staje się przej-
rzysta, a poszczegółne sceny jasno zbudowane. Scena okreśłona wcześniej jako
druga (wyjście na brzeg i odśpiewanie pieśni) w tym układzie nie istnieje. Po
drugiej stronie morza znajduje się bowiem jedna scena - cud w Mara, ukaznana
w sposób rozbudowany z uszeregowanym Narodem i Mormy Dci.
Moim zdaniem musiało dojść do rozbudowania całego przedstawienia. Szero-
ki pas morza wypełniono tonącymi Egipcjanami, czy to w cełu wzmocnienia dra-
maturgii wydarzeń, czy jako ilustracja stanu faktycznego. Być może sądzono, że
nałeży choć w taki sposób ukazać bądź co bądź bardzo ważnych uczestników
wydarzeń (nie ma bowiem w tym obrazie innego wyobrażenia Egipcjan). Obraz
tonących nie stanowił pełnej sceny, ponadto byłby niekonsekwentny czasowo
wobec faktu, że Izraełici dopiero zbłiżają się do wód morza. Dła wkomponowa-
nia motywu morza w logicznie zbudowaną scenę brzeg morza połączono z łewą
stroną obrazu, a więc tłumem Izraełitów nałeżących do sceny cudu w Mara za
pomocą ciemnych pasów, domałowano Mojżesza, siłą rzeczy mniejszych rozmia-
rów oraz dia wzmocnienia jedności treściowej wszystkich ełementów namałowano
po raz drugi Mont/y De/. Tym sposobem powstała w tłe cudu nowa scena, której
budowa jest z tej racji bardziej skompłikowana od pozostałych.
Warunkiem poznania treści P/ze/fcm przez Morze Czerwone w Dura jest wy-
odrębnienie tych ełementów, które wyróżniają ją od przedstawień chrześci-
jańskich. Na 21 zebranych przeze mnie obrazów Przejścia przez Morze Czerwo-
ne 20 to przykłady chrześcijańskie: sarkofagi (II-IV w.) z terenu Rzymu i Gałii
oraz z Rzymu: małowidła z katakumb przy via Latina (połowa IV w.), mozaika
w bazyiice S. Maria Maggiore (V w.) i drzwi w bazylice S. Sabina (V w.)'?
oraz małowidło kopuły mauzołeum Exodusu w eł-Bagawat w Egipcie (V w.)'".
Różnice w porównaniu z obrazami chrześcijańskimi są dałeko idące, warunkują
odmienną jej treść. W przeciwieństwie do przykładów chrześcijańskich, w Dura:
1) w całym wydarzeniu nie istnieje faraon oraz uzbrojona pogoń egipska;
2) Izraeł ukazano uszeregowany wraz z uzbrojonym wojskiem; 3) Mojżesza
przedstawiono trzykrotnie w sposób monumentałny. Ponadto nałeży dołączyć
jeszcze dwa ełementy, które uwidocznione wskażą drogę interpretacji kompo-
zycji, a być może programu ikonograficznego całej synagogi; 4) W scenie drugiej
grupa Izraeiitów jest mniejsza łiczebnie niż w scenie pierwszej; 5) Wodzowie
" RB u ! a s. PrzcRc/cprzcz Morze Czcwoac jaAo yy„,6o/ "" ^o/ay?c/, RH 32:1984
z. 4 s. 37-45; t a ż. H%fc,'e z Ryp,a czy HMrzcrzc/c Łazarza ? RaM/aaa&a przy t'/a Ra„'„a tv Rzym/e.
RH 38:1990 z. 4 s. 19-30; t a ż. /ZroMoya/ia p/aóAorzeź/aoayc/, z/rzw/ z Zazfc/o/a 5. ,S'aZ«'„a w Rzyzn/e. Vox
Patrum" 1990 z. 18 (w druku).
"Taż. Hz,.//za My/. *<w,p.zyc;7 ,aaaza/c,.a Rraz/.ya z "<*r.p./< c/-R.g.f.( w Rypc/c ('M
RTK 29:1982 s. 181-187.
11
to założenie dostrzegamy, że kompozycja całego przedstawienia staje się przej-
rzysta, a poszczegółne sceny jasno zbudowane. Scena okreśłona wcześniej jako
druga (wyjście na brzeg i odśpiewanie pieśni) w tym układzie nie istnieje. Po
drugiej stronie morza znajduje się bowiem jedna scena - cud w Mara, ukaznana
w sposób rozbudowany z uszeregowanym Narodem i Mormy Dci.
Moim zdaniem musiało dojść do rozbudowania całego przedstawienia. Szero-
ki pas morza wypełniono tonącymi Egipcjanami, czy to w cełu wzmocnienia dra-
maturgii wydarzeń, czy jako ilustracja stanu faktycznego. Być może sądzono, że
nałeży choć w taki sposób ukazać bądź co bądź bardzo ważnych uczestników
wydarzeń (nie ma bowiem w tym obrazie innego wyobrażenia Egipcjan). Obraz
tonących nie stanowił pełnej sceny, ponadto byłby niekonsekwentny czasowo
wobec faktu, że Izraełici dopiero zbłiżają się do wód morza. Dła wkomponowa-
nia motywu morza w logicznie zbudowaną scenę brzeg morza połączono z łewą
stroną obrazu, a więc tłumem Izraełitów nałeżących do sceny cudu w Mara za
pomocą ciemnych pasów, domałowano Mojżesza, siłą rzeczy mniejszych rozmia-
rów oraz dia wzmocnienia jedności treściowej wszystkich ełementów namałowano
po raz drugi Mont/y De/. Tym sposobem powstała w tłe cudu nowa scena, której
budowa jest z tej racji bardziej skompłikowana od pozostałych.
Warunkiem poznania treści P/ze/fcm przez Morze Czerwone w Dura jest wy-
odrębnienie tych ełementów, które wyróżniają ją od przedstawień chrześci-
jańskich. Na 21 zebranych przeze mnie obrazów Przejścia przez Morze Czerwo-
ne 20 to przykłady chrześcijańskie: sarkofagi (II-IV w.) z terenu Rzymu i Gałii
oraz z Rzymu: małowidła z katakumb przy via Latina (połowa IV w.), mozaika
w bazyiice S. Maria Maggiore (V w.) i drzwi w bazylice S. Sabina (V w.)'?
oraz małowidło kopuły mauzołeum Exodusu w eł-Bagawat w Egipcie (V w.)'".
Różnice w porównaniu z obrazami chrześcijańskimi są dałeko idące, warunkują
odmienną jej treść. W przeciwieństwie do przykładów chrześcijańskich, w Dura:
1) w całym wydarzeniu nie istnieje faraon oraz uzbrojona pogoń egipska;
2) Izraeł ukazano uszeregowany wraz z uzbrojonym wojskiem; 3) Mojżesza
przedstawiono trzykrotnie w sposób monumentałny. Ponadto nałeży dołączyć
jeszcze dwa ełementy, które uwidocznione wskażą drogę interpretacji kompo-
zycji, a być może programu ikonograficznego całej synagogi; 4) W scenie drugiej
grupa Izraeiitów jest mniejsza łiczebnie niż w scenie pierwszej; 5) Wodzowie
" RB u ! a s. PrzcRc/cprzcz Morze Czcwoac jaAo yy„,6o/ "" ^o/ay?c/, RH 32:1984
z. 4 s. 37-45; t a ż. H%fc,'e z Ryp,a czy HMrzcrzc/c Łazarza ? RaM/aaa&a przy t'/a Ra„'„a tv Rzym/e.
RH 38:1990 z. 4 s. 19-30; t a ż. /ZroMoya/ia p/aóAorzeź/aoayc/, z/rzw/ z Zazfc/o/a 5. ,S'aZ«'„a w Rzyzn/e. Vox
Patrum" 1990 z. 18 (w druku).
"Taż. Hz,.//za My/. *<w,p.zyc;7 ,aaaza/c,.a Rraz/.ya z "<*r.p./< c/-R.g.f.( w Rypc/c ('M
RTK 29:1982 s. 181-187.