DOI Artikel:
Próchniak, Daniel: Wczesnochrześcijańskie kościoły bezkopułowe w Armenii: główne cechy i ewolucja typologiczna układu architektoniczno-przestrzennego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0031
WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIE KOŚCIOŁY BEZKOPUŁOWE W ARMENII
27
Najprostszy, najczęściej stosowany typ jednonawowego kościoła bezkopułowe-
go stosowany był nieprzerwanie do połowy VII w. Równocześnie do niektórych
budowłi tego rodzaju dobudowywano boczne pomieszczenia i portyki. Jednakże
konieczność powiększenia powierzchni łiturgicznej doprowadziła w tym samym
czasie do powstania struktury trójnawowej, której najstarszym przykładem jest
bazyłika w Kazakh (tabł. II), datowana na podstawie anałizy dekoracji archi-
tektonicznej na IV-V w.^ Rozwiązania zastosowane w Kazakh odnajdujemy w
połowie V w. w Dvinie (I faza), a następnie w bazyłice w Egvard, a więc
stosunkowo późno, na przełomie VI i VII w. W międzyczasie pojawiły się dwa
typy, naszym zdaniem ewołucyjnie późniejsze. W bazyłikach w Akhc (kon. V w.),
Astarak (poł. VI w.) i Cicernavank (V-VI w.) dodano boczne pomieszczenia
flankujące absydę (tabł. 111)^. Natomiast po przebudowach w ostatnich dziesię-
ciołeciach V w. w Tekor i w Dvinie (II faza) pojawił się - powtórzony nieba-
wem w Ereruk (1 poł. VI w., tabł. III) - ostateczny typ układu architektonicz-
no-przestrzennego bazyłiki ąrmeńskiej, w którym, oprócz występujących, ze-
wnętrznych pomieszczeń przy absydzie, dodano portyki wzdłuż elewacji^*.
THE EARLY CHRISTIAN DOMELESS CHURCHBS IN ARMENIA
THE MAIN CHARACTERISTICS AND TYPOLOGICAL EVOLUTION OF THE ARCHITECTONIC
AND SPATIAL PLAN
S u m m a r y
The paper présents in an abridged form two theses front the author's doctoral dissertation entitied
"The Early Christian Dometess Churches in Armenia" and completed in 1991.
The dometess one- and three-aisle churches constitute the earliest group of Christian édifices in
Armenia. A considerabie number of buiidings (over 50) of the period from the fourth century to the mid-
fifth century hâve been preserved, which is a rare thing in the history of the Eariy Christian architecture
(see the map).
Their exceptional simiiarity, especialiy the uniform architectonic-spatiai layout, is worth noting:
rectangular pian, massing of the éléments, the apse is hidden in the waiis (with few exceptions), no
transept or choir, the side aisles are markedly narrowed in the three-aisie basilica. AU buiidings, perhaps
with the exception of the basiiica in Ereruk, were covered with the arched vauiting, most often
strengthened by buttresses (tabl. I-IV).
1. Those facts induce one to explain that State of affairs. On comparison with the then Christian
architecture in the neighbouring territories that is, Syria, North Mesopotamia or Asia Minor, we couid
say that particular solutions in Armenia were known also in other régions (e g. the hidden apse in Syria,
^ Gandoifo 1982 s. 27-35.
Wszystkie datowania oparte głównie na anaiizie dekoracji architektonicznej (Khatchatrian 1971
a. 44-45; Gandoifo 1982 s. 44 i passim).
^ Khatchatrian 1971 s. 48 i passim; Gandoifo 1982 s. 20 i passim.
27
Najprostszy, najczęściej stosowany typ jednonawowego kościoła bezkopułowe-
go stosowany był nieprzerwanie do połowy VII w. Równocześnie do niektórych
budowłi tego rodzaju dobudowywano boczne pomieszczenia i portyki. Jednakże
konieczność powiększenia powierzchni łiturgicznej doprowadziła w tym samym
czasie do powstania struktury trójnawowej, której najstarszym przykładem jest
bazyłika w Kazakh (tabł. II), datowana na podstawie anałizy dekoracji archi-
tektonicznej na IV-V w.^ Rozwiązania zastosowane w Kazakh odnajdujemy w
połowie V w. w Dvinie (I faza), a następnie w bazyłice w Egvard, a więc
stosunkowo późno, na przełomie VI i VII w. W międzyczasie pojawiły się dwa
typy, naszym zdaniem ewołucyjnie późniejsze. W bazyłikach w Akhc (kon. V w.),
Astarak (poł. VI w.) i Cicernavank (V-VI w.) dodano boczne pomieszczenia
flankujące absydę (tabł. 111)^. Natomiast po przebudowach w ostatnich dziesię-
ciołeciach V w. w Tekor i w Dvinie (II faza) pojawił się - powtórzony nieba-
wem w Ereruk (1 poł. VI w., tabł. III) - ostateczny typ układu architektonicz-
no-przestrzennego bazyłiki ąrmeńskiej, w którym, oprócz występujących, ze-
wnętrznych pomieszczeń przy absydzie, dodano portyki wzdłuż elewacji^*.
THE EARLY CHRISTIAN DOMELESS CHURCHBS IN ARMENIA
THE MAIN CHARACTERISTICS AND TYPOLOGICAL EVOLUTION OF THE ARCHITECTONIC
AND SPATIAL PLAN
S u m m a r y
The paper présents in an abridged form two theses front the author's doctoral dissertation entitied
"The Early Christian Dometess Churches in Armenia" and completed in 1991.
The dometess one- and three-aisle churches constitute the earliest group of Christian édifices in
Armenia. A considerabie number of buiidings (over 50) of the period from the fourth century to the mid-
fifth century hâve been preserved, which is a rare thing in the history of the Eariy Christian architecture
(see the map).
Their exceptional simiiarity, especialiy the uniform architectonic-spatiai layout, is worth noting:
rectangular pian, massing of the éléments, the apse is hidden in the waiis (with few exceptions), no
transept or choir, the side aisles are markedly narrowed in the three-aisie basilica. AU buiidings, perhaps
with the exception of the basiiica in Ereruk, were covered with the arched vauiting, most often
strengthened by buttresses (tabl. I-IV).
1. Those facts induce one to explain that State of affairs. On comparison with the then Christian
architecture in the neighbouring territories that is, Syria, North Mesopotamia or Asia Minor, we couid
say that particular solutions in Armenia were known also in other régions (e g. the hidden apse in Syria,
^ Gandoifo 1982 s. 27-35.
Wszystkie datowania oparte głównie na anaiizie dekoracji architektonicznej (Khatchatrian 1971
a. 44-45; Gandoifo 1982 s. 44 i passim).
^ Khatchatrian 1971 s. 48 i passim; Gandoifo 1982 s. 20 i passim.