DOI Artikel:
Kuczyńska, Jadwiga: Uwagi o pierwotnym przeznaczeniu dwóch późnoromańskich kropielnic krakowskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0045
UWAG! O PIERWOTNYM PRZEZNACZENIU KROPIELNIC KRAKOWSKICH
41
stwa można przypuszczać, że wykonał je w Krakowie ludwisarz pochodzący z
północnych Niemiec, na co wskazują anatogie do wspomnianych wcześniej
chrzcielnic oraz wyrazy w języku niemieckim występujące w inskrypcji na jednej
z kropiełnic.
W XIV w. pracowało w Krakowie wiełu łudwisarzy, przeważnie przybyłych
z innych ośrodków*". Z pierwszej poł. XIV w. nie znamy, niestety, nazwisk
rzemieślników trudniących się odłewnictwem. Natomiast w drugiej poł. tego
stulecia, jeden z nich, twórca chrzcielnicy w kościele Mariackim uwiecznił się
w umieszczonej na niej inskrypcji jako "MAGISTER VLRICVS"^. Inskrypcja
ta wykonana w języku niemieckim świadczy o pochodzeniu twórcy dzieła,
wzgłędnie o powiązaniach warsztatu z łudwisarską sztuką niemiecką.
Pozostaje rozważyć inne istotne zagadnienie, mianowicie, czy obydwa omawia-
ne naczynia funkcjonowały jako kropiełnice już od chwili ich wykonania.
Obydwie kropiełnice, jak wiemy, są niskimi naczyniami o średnicach zbliżo-
nych do wysokości. Kształt ich zatem nie odpowiada funkcji kropiełnicy, gdyż
są na to zbyt duże i zwłaszcza zbyt niskie, co utrudniało wiernym dogodny do-
stęp do wody święconej. Nie znamy z omawianego czasu metałowych kropiełnic
tak pokaźnych o formie krakowskich naczyń^.
Kropiełnic nic wyposażano w przykrywy, tymczasem na obrzeżach kropiełnic
mariackich widać wyraźne wgłębienia (zwłaszcza na stojącej w północnej stronie
kruchty), które mogą być śladem po dawnym umocowaniu przykrywy. Zakładając
jednak, że pierwotne obrzeża kotłów były gładkie, a wspomniane wgłębienia
powstały w wyniku późniejszych uszkodzeń, to i tak nie neguje to możłiwości
istnienia przykryw. Wiełe chrzcielnic metałowych o kształcie kotła, wykonanych
między XII a XIV w. włącznie posiadało bowiem przykrywy nie połączone z
naczyniem specjałnymi uchwytami^.
Przypomnieć tu trzeba, że przykrywy były nieodzownym ełementem chrzciel-
nic uwarunkowanym przepisami synodalnymi, które wynikały ze zdarzającego się
pobierania przez ludność wody chrzcielnej do celów magicznych. Już w 1248 r.
synod wrocławski polecił biskupom polskim aby zarządzili zamykanie chrzcielnic
uniemożliwiając tym czerpanie z nich wody do czarów: "De sacris fontibus,
Zoli. na ten temat między innymi: W. Semkowicz. .S'/arka ælttka od/cwa/cza ; je/ zw/pzkt z
Arakowetrt w w. ATK "Rocznik Krakowski" 25:1934; F. K i ry k. CccAowe rzetaterie taeta/owe. Zarys
<7zt'e/ów do 7939 r. Kraków 1972.
*' Na temat chrzcieinicy w kościele NM Panny w Krakowie zob. między innymi: T. Dobrowol-
ski. Sztuka Arakowa. Kraków 1978 s. 220; Afata/og Zabytków Sztuki w Foksce. T. 4: Miasto Araków. Cz. 2:
Tkośctoky t klasztory śródrrtieścta (1). Pod red. A. Bochnaka, J. Samka. Warszawa 1971 s. 22.
Na temat średniowiecznych kropieinic zob. między innymi: E. R e u s e n s. A/ćracaM tk'arc/ićo/ogte
cktrćtteaae. Louvain 1866 s. 299-301.
Zob. chrzcielnice metalowe reprodukowane przez Mundta (jw. tabl. I.)
41
stwa można przypuszczać, że wykonał je w Krakowie ludwisarz pochodzący z
północnych Niemiec, na co wskazują anatogie do wspomnianych wcześniej
chrzcielnic oraz wyrazy w języku niemieckim występujące w inskrypcji na jednej
z kropiełnic.
W XIV w. pracowało w Krakowie wiełu łudwisarzy, przeważnie przybyłych
z innych ośrodków*". Z pierwszej poł. XIV w. nie znamy, niestety, nazwisk
rzemieślników trudniących się odłewnictwem. Natomiast w drugiej poł. tego
stulecia, jeden z nich, twórca chrzcielnicy w kościele Mariackim uwiecznił się
w umieszczonej na niej inskrypcji jako "MAGISTER VLRICVS"^. Inskrypcja
ta wykonana w języku niemieckim świadczy o pochodzeniu twórcy dzieła,
wzgłędnie o powiązaniach warsztatu z łudwisarską sztuką niemiecką.
Pozostaje rozważyć inne istotne zagadnienie, mianowicie, czy obydwa omawia-
ne naczynia funkcjonowały jako kropiełnice już od chwili ich wykonania.
Obydwie kropiełnice, jak wiemy, są niskimi naczyniami o średnicach zbliżo-
nych do wysokości. Kształt ich zatem nie odpowiada funkcji kropiełnicy, gdyż
są na to zbyt duże i zwłaszcza zbyt niskie, co utrudniało wiernym dogodny do-
stęp do wody święconej. Nie znamy z omawianego czasu metałowych kropiełnic
tak pokaźnych o formie krakowskich naczyń^.
Kropiełnic nic wyposażano w przykrywy, tymczasem na obrzeżach kropiełnic
mariackich widać wyraźne wgłębienia (zwłaszcza na stojącej w północnej stronie
kruchty), które mogą być śladem po dawnym umocowaniu przykrywy. Zakładając
jednak, że pierwotne obrzeża kotłów były gładkie, a wspomniane wgłębienia
powstały w wyniku późniejszych uszkodzeń, to i tak nie neguje to możłiwości
istnienia przykryw. Wiełe chrzcielnic metałowych o kształcie kotła, wykonanych
między XII a XIV w. włącznie posiadało bowiem przykrywy nie połączone z
naczyniem specjałnymi uchwytami^.
Przypomnieć tu trzeba, że przykrywy były nieodzownym ełementem chrzciel-
nic uwarunkowanym przepisami synodalnymi, które wynikały ze zdarzającego się
pobierania przez ludność wody chrzcielnej do celów magicznych. Już w 1248 r.
synod wrocławski polecił biskupom polskim aby zarządzili zamykanie chrzcielnic
uniemożliwiając tym czerpanie z nich wody do czarów: "De sacris fontibus,
Zoli. na ten temat między innymi: W. Semkowicz. .S'/arka ælttka od/cwa/cza ; je/ zw/pzkt z
Arakowetrt w w. ATK "Rocznik Krakowski" 25:1934; F. K i ry k. CccAowe rzetaterie taeta/owe. Zarys
<7zt'e/ów do 7939 r. Kraków 1972.
*' Na temat chrzcieinicy w kościele NM Panny w Krakowie zob. między innymi: T. Dobrowol-
ski. Sztuka Arakowa. Kraków 1978 s. 220; Afata/og Zabytków Sztuki w Foksce. T. 4: Miasto Araków. Cz. 2:
Tkośctoky t klasztory śródrrtieścta (1). Pod red. A. Bochnaka, J. Samka. Warszawa 1971 s. 22.
Na temat średniowiecznych kropieinic zob. między innymi: E. R e u s e n s. A/ćracaM tk'arc/ićo/ogte
cktrćtteaae. Louvain 1866 s. 299-301.
Zob. chrzcielnice metalowe reprodukowane przez Mundta (jw. tabl. I.)