DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: Protestantyzm i jego odbicie w sztuce sakralnej: na przykładzie epitafiów z kościoła Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0050
46
BOŻENA NOWORYTA-KUKL1ŃSKA
Idee reformacji płynące z Niemiec znalazły podatny grunt w bardzo łicznej
grupie łudności napływowej pochodzenia germańskiego. Miało to tym większe
znaczenie, że grupa ta stanowiła najzamożniejszą i najbardziej wpływową część
obywatełi miasta. W gwałtownym rozwoju nowej nauki w Gdańsku pomogała w
pewnej mierze struktura administracyjna Kościoła w Połsce: Gdańsk - stołica
Prus Krółewskich - nie był wówczas siedzibą biskupią. Brak siłnego ośrodka
hierarchii katoiickiej pozwołił na swobodniejsze działanie głosiciełom nowinek
rełigijnych.
Wśród patrycjatu dominowałi zwoiennicy reformacji umiarkowanej i zacho-
wawczej społecznie, proboszczami nadał byłi kanonicy warmińscy, dostojnicy,
synowie patrycjuszy — prawie nieobecni w mieście, zainteresowani głównie zy-
skami. Zastępcy proboszczów głosiłi idee reformacji i szerzyłi naukę Lutra —
szczegółnie pastor Pankratius Kiemme, dominikanin i kaznodzieja przy kościełe
mariackim, który zyskał sobie miano "reformatora Gdańska"^.
W połowie XVI wieku Gdańsk był już prawie całkowicie protestancki. Do
ugruntowania tego wyznania przyczynił się też wydany przez króła Zygmunta
Augusta w łipcu 1557 roku tymczasowy przywiłej tołerancyjny dła protestantów
gdańskich**. Wprawdzie biskup Stanisław Hozjusz oraz kołejni nuncjusze pa-
piescy podejmowałi jeszcze później wysiłki mające na cełu utrzymanie Gdańska
przy Kościełe katołickim, jednak okazały się one bezskuteczne. W dwadzieścia
łat później krół Stefan Batory wydał ostateczny przywiłej tołerancyjny potwier-
dzający równouprawnienie wyznania katołickiego i ewangełicko-augsburskiego,
który zdecydował na cztery wieki o wyznaniowym obłiczu miasta.
Od 1529 roku na terenie parafii Najświętszej Maryi Panny istniał obok kato-
iickiej parafii także pastorat protestancki. W łatach 1557-1572 w kościełe Maria-
ckim przy ołtarzu głównym Koronacji Maryi odbywały się nabożeństwa katołic-
kie, zaś przy ołtarzu św. Mikołaja - protestanckie. Po roku 1572 protestanci
przejęłi całkowicie kościół Mariacki.
Wraz z naporem reformacji zmieniło się obłicze gdańskiej sztuki rełigijnej;
renesansowe prądy przyniosły z sobą z Południowych Niemiec i Niderłandów
pogłębiony reałizm i łaickie widzenie świata. Nie budowano nowych kościołów
(wyjątkiem była Kapłica Krółewska wzniesiona w 1683 roku na życzenie króła
' W. D r o s t. //u/ur&zt^ntt/er t/er .Stat/t Dttrtztg. Bd. 4: D/e A/ar/ertA/rc/te ttrtt/ //;rc /GtHJHc/ttłfze. Stutt-
gart 1963 s. 149; T. H i r s c h. D/e O/łetp/arrAi/rc/te rort A. A/ar/ert /u Dauztg //i //trett Dcn/ana/em ttrtt///tren
Rez/e/ittrtgeri zttrrt Zr/rc/t/tc/tert Le/tert Dartztg. Bd. 1. Danzig 1843 s. 316.
' Zarówno P. Simson (Ge^c/t/c/tte t/er .S';at/t Dartztg. Bd. 1. Danzig 1913 s. 201), jak i R. Curicke (Der
.Stat/t Darttz/g /t/stor/.se/te /łe.se/tre/6ttrtg. Amsterdam und Dantzig 1687 s. 306) przedstawiają tę sprawę
niemaiże jako przekupstwo. Król potrzebujący funduszy na kosztowną wojnę inflandzką, skłonny był do
ustępstw. Przywiłej ten miał rówież niewątpliwy związek z polityką wyznaniową Zygmunta Augusta,
popierającego zarówno katolików jak i protestantów. Odgrywała tu rolę również obawa przed zamieszkami
na tle wyznaniowym w Gdańsku.
BOŻENA NOWORYTA-KUKL1ŃSKA
Idee reformacji płynące z Niemiec znalazły podatny grunt w bardzo łicznej
grupie łudności napływowej pochodzenia germańskiego. Miało to tym większe
znaczenie, że grupa ta stanowiła najzamożniejszą i najbardziej wpływową część
obywatełi miasta. W gwałtownym rozwoju nowej nauki w Gdańsku pomogała w
pewnej mierze struktura administracyjna Kościoła w Połsce: Gdańsk - stołica
Prus Krółewskich - nie był wówczas siedzibą biskupią. Brak siłnego ośrodka
hierarchii katoiickiej pozwołił na swobodniejsze działanie głosiciełom nowinek
rełigijnych.
Wśród patrycjatu dominowałi zwoiennicy reformacji umiarkowanej i zacho-
wawczej społecznie, proboszczami nadał byłi kanonicy warmińscy, dostojnicy,
synowie patrycjuszy — prawie nieobecni w mieście, zainteresowani głównie zy-
skami. Zastępcy proboszczów głosiłi idee reformacji i szerzyłi naukę Lutra —
szczegółnie pastor Pankratius Kiemme, dominikanin i kaznodzieja przy kościełe
mariackim, który zyskał sobie miano "reformatora Gdańska"^.
W połowie XVI wieku Gdańsk był już prawie całkowicie protestancki. Do
ugruntowania tego wyznania przyczynił się też wydany przez króła Zygmunta
Augusta w łipcu 1557 roku tymczasowy przywiłej tołerancyjny dła protestantów
gdańskich**. Wprawdzie biskup Stanisław Hozjusz oraz kołejni nuncjusze pa-
piescy podejmowałi jeszcze później wysiłki mające na cełu utrzymanie Gdańska
przy Kościełe katołickim, jednak okazały się one bezskuteczne. W dwadzieścia
łat później krół Stefan Batory wydał ostateczny przywiłej tołerancyjny potwier-
dzający równouprawnienie wyznania katołickiego i ewangełicko-augsburskiego,
który zdecydował na cztery wieki o wyznaniowym obłiczu miasta.
Od 1529 roku na terenie parafii Najświętszej Maryi Panny istniał obok kato-
iickiej parafii także pastorat protestancki. W łatach 1557-1572 w kościełe Maria-
ckim przy ołtarzu głównym Koronacji Maryi odbywały się nabożeństwa katołic-
kie, zaś przy ołtarzu św. Mikołaja - protestanckie. Po roku 1572 protestanci
przejęłi całkowicie kościół Mariacki.
Wraz z naporem reformacji zmieniło się obłicze gdańskiej sztuki rełigijnej;
renesansowe prądy przyniosły z sobą z Południowych Niemiec i Niderłandów
pogłębiony reałizm i łaickie widzenie świata. Nie budowano nowych kościołów
(wyjątkiem była Kapłica Krółewska wzniesiona w 1683 roku na życzenie króła
' W. D r o s t. //u/ur&zt^ntt/er t/er .Stat/t Dttrtztg. Bd. 4: D/e A/ar/ertA/rc/te ttrtt/ //;rc /GtHJHc/ttłfze. Stutt-
gart 1963 s. 149; T. H i r s c h. D/e O/łetp/arrAi/rc/te rort A. A/ar/ert /u Dauztg //i //trett Dcn/ana/em ttrtt///tren
Rez/e/ittrtgeri zttrrt Zr/rc/t/tc/tert Le/tert Dartztg. Bd. 1. Danzig 1843 s. 316.
' Zarówno P. Simson (Ge^c/t/c/tte t/er .S';at/t Dartztg. Bd. 1. Danzig 1913 s. 201), jak i R. Curicke (Der
.Stat/t Darttz/g /t/stor/.se/te /łe.se/tre/6ttrtg. Amsterdam und Dantzig 1687 s. 306) przedstawiają tę sprawę
niemaiże jako przekupstwo. Król potrzebujący funduszy na kosztowną wojnę inflandzką, skłonny był do
ustępstw. Przywiłej ten miał rówież niewątpliwy związek z polityką wyznaniową Zygmunta Augusta,
popierającego zarówno katolików jak i protestantów. Odgrywała tu rolę również obawa przed zamieszkami
na tle wyznaniowym w Gdańsku.