DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: Protestantyzm i jego odbicie w sztuce sakralnej: na przykładzie epitafiów z kościoła Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0060
56
BOŻENA NOWORYTA-KUKLIŃSKA
chyba jako jedyny wyraźne potwierdzenie w tekście Ewangelii". O popuiarności
tego tematu świadczy umieszczenie przedstawienia proroka Jonasza na reta-
buium ołtarza (uznawanego za kompendium ikonografii protestanckiej) kościoła
w Pirnau (ok. 1600 r.) i wicłu innych reprezentacyjnych protestanckich zabyt-
kach".
W nauce Lutra obok prawdy o zbawczym działaniu wiary, bardzo ważny był
moment ukazujący, zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią". Luter nauczał łudzi
o ich zmartwychwstaniu, podkreśłał jego pewność i gwarancję, unaoczniał na-
dzieję na życie wieczne.
Na gdańskich epitafiach ukazany jest Zmartwychwstały Chrystus unoszący się
nad sarkofagiem (grobem). Takie przedstawienie wywodzi się ze sztuki włoskiej,
która miała tendencje do apoteozowania aktu Zmartwychwstania (ił. 2). Znajdu-
jemy tutaj też inne potraktowanie tego samego tematu - Zmartwychwstały
Chrystus stoi na sarkofagu, depcząc prawą nogą trupią czaszkę (ił. 3). Takie
ujęcie sceny bardziej odpowiadało sztuce reformatorskiej, która widziała w nim
również podeptanie śmierci i szatana".
Drugim z tematów ukazujących obietnicę życia wiecznego jest Wizja Ezechie-
ła. Zabytki mariackie dokładnie odzwierciedłają słowa Pisma św." Starzec -
prorok usytuowany został na środku rozłegłego poła, dookoła niego ukazano
kości, które powołi układają się w szkicłety, potem przyobłekają się w ciało oraz
skórę, a cztery wiatry tchną dusze w martwe jeszcze ciała. Nad wszystkim wi-
doczny jest hebrajski tetragram Jahwe (ił. 4, 5).
Tetragram stanowi w wieiu obrazach protestanckich wizuałny akcent, mówiący
o obecności czynnika metafizycznego, patronującego wszystkim poczynaniom.
Jest on znakiem boskiej obecności, gdyż protestanci przestrzegając dokładnie
nakazów i zakazów umieszczonych w księgach Starego Testamentu", wystrzega-
łi się w sztuce przedstawiania Osób Boskich, a szczegółnie Boga Ojca. Wyjątek
stanowiła postać Chrystusa w scenie Sądu Ostatecznego. Jego ukazanie uwarun-
kowane było zarówno tekstem Apokałipsy jak i wiełowiekową tradycją oraz
koniecznością obecności Sędziego na sądzie. Używanie hebrajskiego tetragramu
częste było w XVI wieku u hebraizujących humanistów oraz pisarzy i teołogów
" Mt 12, 39-40.
" Zob. H. E g g e r t. ztYarreMAe/ /a proreMaaMc/ic/i A7rc/;e. W: /?ea//en'Awi zur 4eaMc/<ea Bd. 1
szp. 583, 584; E. S c h m i d t. D/e 5fa<&A:/rc/]e za 37 Perer aa</ Paa/ /a IReàaar. Berlin 1955 s. 89, 90, it.
10;L. Burgmeister, G. Grundmann. D/e Alai.sf4eaA-/aa/er &'r 37ar/< Bre^/au. Tł. 2: D/e M'rc/r-
//c/iea DeaDaa/er r/erzt/rwar/a Breslau 1933 s. 119.
" O. T h u I i n. Craaac/i — zl/rare 4erBe/bw;ar/oa. Berlin 1955 s. 29.
" H. S c h r a d e. zta/erMe/mag C/ir/sr/. W: Bea/Zer/Lw zar rZeaMcńe/; Bd. 1 szp. 1237.
" Ez 37, 1-14.
" Kpt 26, 1.
BOŻENA NOWORYTA-KUKLIŃSKA
chyba jako jedyny wyraźne potwierdzenie w tekście Ewangelii". O popuiarności
tego tematu świadczy umieszczenie przedstawienia proroka Jonasza na reta-
buium ołtarza (uznawanego za kompendium ikonografii protestanckiej) kościoła
w Pirnau (ok. 1600 r.) i wicłu innych reprezentacyjnych protestanckich zabyt-
kach".
W nauce Lutra obok prawdy o zbawczym działaniu wiary, bardzo ważny był
moment ukazujący, zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią". Luter nauczał łudzi
o ich zmartwychwstaniu, podkreśłał jego pewność i gwarancję, unaoczniał na-
dzieję na życie wieczne.
Na gdańskich epitafiach ukazany jest Zmartwychwstały Chrystus unoszący się
nad sarkofagiem (grobem). Takie przedstawienie wywodzi się ze sztuki włoskiej,
która miała tendencje do apoteozowania aktu Zmartwychwstania (ił. 2). Znajdu-
jemy tutaj też inne potraktowanie tego samego tematu - Zmartwychwstały
Chrystus stoi na sarkofagu, depcząc prawą nogą trupią czaszkę (ił. 3). Takie
ujęcie sceny bardziej odpowiadało sztuce reformatorskiej, która widziała w nim
również podeptanie śmierci i szatana".
Drugim z tematów ukazujących obietnicę życia wiecznego jest Wizja Ezechie-
ła. Zabytki mariackie dokładnie odzwierciedłają słowa Pisma św." Starzec -
prorok usytuowany został na środku rozłegłego poła, dookoła niego ukazano
kości, które powołi układają się w szkicłety, potem przyobłekają się w ciało oraz
skórę, a cztery wiatry tchną dusze w martwe jeszcze ciała. Nad wszystkim wi-
doczny jest hebrajski tetragram Jahwe (ił. 4, 5).
Tetragram stanowi w wieiu obrazach protestanckich wizuałny akcent, mówiący
o obecności czynnika metafizycznego, patronującego wszystkim poczynaniom.
Jest on znakiem boskiej obecności, gdyż protestanci przestrzegając dokładnie
nakazów i zakazów umieszczonych w księgach Starego Testamentu", wystrzega-
łi się w sztuce przedstawiania Osób Boskich, a szczegółnie Boga Ojca. Wyjątek
stanowiła postać Chrystusa w scenie Sądu Ostatecznego. Jego ukazanie uwarun-
kowane było zarówno tekstem Apokałipsy jak i wiełowiekową tradycją oraz
koniecznością obecności Sędziego na sądzie. Używanie hebrajskiego tetragramu
częste było w XVI wieku u hebraizujących humanistów oraz pisarzy i teołogów
" Mt 12, 39-40.
" Zob. H. E g g e r t. ztYarreMAe/ /a proreMaaMc/ic/i A7rc/;e. W: /?ea//en'Awi zur 4eaMc/<ea Bd. 1
szp. 583, 584; E. S c h m i d t. D/e 5fa<&A:/rc/]e za 37 Perer aa</ Paa/ /a IReàaar. Berlin 1955 s. 89, 90, it.
10;L. Burgmeister, G. Grundmann. D/e Alai.sf4eaA-/aa/er &'r 37ar/< Bre^/au. Tł. 2: D/e M'rc/r-
//c/iea DeaDaa/er r/erzt/rwar/a Breslau 1933 s. 119.
" O. T h u I i n. Craaac/i — zl/rare 4erBe/bw;ar/oa. Berlin 1955 s. 29.
" H. S c h r a d e. zta/erMe/mag C/ir/sr/. W: Bea/Zer/Lw zar rZeaMcńe/; Bd. 1 szp. 1237.
" Ez 37, 1-14.
" Kpt 26, 1.