DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: Protestantyzm i jego odbicie w sztuce sakralnej: na przykładzie epitafiów z kościoła Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0068
64
BOŻENA NOWORYTA-KUKLIŃSKA
kościoła reformowanego. Temat ten przypomina o nadejściu dnia, w którym
każdemu policzone będą wszystkie zasługi i winy. Rozważane zaś będą nie tyłko
w obecności Boga, ałe i społeczności Kościoła.
Przedstawienia protestanckie Sądu Ostatecznego niewiełe różnią się ikonogra-
ficznie od katołickich, ze wzgłędu na współne graficzne pierwowzory. Zgodnie
z duchem łuteranizmu minimałizowano ełementy odnoszące się do potępionych
- oględniej grożono karami piekielnymi, chcąc w ten sposób uwolnić wiernych
od strachu przed wiecznym potępieniem za niedopełnienie przepisów religijnych.
Ten sam duch protestancki pozbawił apostołów, świętych i Maryję nimbów -
widząc w nich tylko postaci historyczne.
"Wzorcowe", reformacyjne sformułowanie przedstawień Sądu Ostatecznego
zrealizował Łukasz Cranach Starszy dla kościoła miejskiego w Wittenberdze oraz
w Schneeberg". W jego pracach widoczne jest uproszczenie tego tematu w
stosunku do przedstawień późnośredniowiecznych. Zgodnie z zaleceniami Lutra
wyeliminował postaci orędowników: Maryję i św. Jana Chrzciciela oraz grupy
zgromadzonych świętych". Zmiany te nie weszły jednak na stałe do przedsta-
wień protestanckich. Nadal, głównie dzięki wielowiekowej tradycji ikonogra-
ficznej, Chrystusowi podczas Sądu Ostatecznego towarzyszą orędownicy i święci,
chociażby tylko w charakterze postaci historycznych".
Do następnej grupy przedstawień epitafijnych należą zabytki ukazujące Pasję
Chrystusa jako akt zbawczy człowieka. Ukrzyżowanie stanowi centralną scenę
Pasji. Jest ono opisane we wszystkich Ewangeliach".
W teologii Marcina Lutra Męka Pańska odgrywała główną rolę. Teologia
protestancka koncentruje się nie na Zmartwychwstaniu, ale na Krzyżu. Luter
głosił, iż Boga poznaje się wtedy, gdy przybiera On postać ludzką, a szczególnie
wtedy, gdy człowiek wpatruje się w Chrystusa na krzyżu. "W Chrystusie na krzy-
żu jest prawdziwa teologia i poznanie Boga" [...] "Sam krzyż jest naszą teolo-
gią"". Luter twierdził, że chrześcijanin, który zdobywając odpusty uwalnia się
od kary Bożej, ucieka tym samym od krzyża i zbawienia, a życie chrześcijańskie
ma polegać na udziale w cierpieniu Chrystusa, na krzyżowaniu swego ciała".
Pojawienie się na epitafiach Śmierci Chrystusa (il. 9, 10) zwracało uwagę na
Jego Zmartwychwstanie, a co za tym idzie na Odkupienie ludzkości. W tym mo-
" T h u ! i n. Crtmac/i — A/tore derEe/brfriati'ort s. 29, 50, 5t.
" Zob. von Campenhausen. Zwitig/i tttitV Lttt/ier s. 151.
" Zob. A. C. H a r b i s o n. Y'/te Last YtttYgrtierit t'ti 3iireenr/t Cerittf/y YVort/ietzt Europe. A .S'ftttA' o/fAe
TYe/tti/oti Eerweert Art au7 t/te YYe/brwan'oM. New York 1976.
" Mt 27, 32-50; Mk 15, 23-39; Lk 23, 33-46; J 19, 17-30.
" S. C. N a p i ó r k o w s k i. AfpAa /'aAsLa w teo/ogtï proicsMffcA'f'e/. W: .Wytra 67tfy.sttt.SYi wczoro/ t
ttzlf. Red. H. D. Wojtyska, J. J. Kopeć. Lublin 1981 s. 186-196, szczególnie s. 189.
" Tamże s. 191.
BOŻENA NOWORYTA-KUKLIŃSKA
kościoła reformowanego. Temat ten przypomina o nadejściu dnia, w którym
każdemu policzone będą wszystkie zasługi i winy. Rozważane zaś będą nie tyłko
w obecności Boga, ałe i społeczności Kościoła.
Przedstawienia protestanckie Sądu Ostatecznego niewiełe różnią się ikonogra-
ficznie od katołickich, ze wzgłędu na współne graficzne pierwowzory. Zgodnie
z duchem łuteranizmu minimałizowano ełementy odnoszące się do potępionych
- oględniej grożono karami piekielnymi, chcąc w ten sposób uwolnić wiernych
od strachu przed wiecznym potępieniem za niedopełnienie przepisów religijnych.
Ten sam duch protestancki pozbawił apostołów, świętych i Maryję nimbów -
widząc w nich tylko postaci historyczne.
"Wzorcowe", reformacyjne sformułowanie przedstawień Sądu Ostatecznego
zrealizował Łukasz Cranach Starszy dla kościoła miejskiego w Wittenberdze oraz
w Schneeberg". W jego pracach widoczne jest uproszczenie tego tematu w
stosunku do przedstawień późnośredniowiecznych. Zgodnie z zaleceniami Lutra
wyeliminował postaci orędowników: Maryję i św. Jana Chrzciciela oraz grupy
zgromadzonych świętych". Zmiany te nie weszły jednak na stałe do przedsta-
wień protestanckich. Nadal, głównie dzięki wielowiekowej tradycji ikonogra-
ficznej, Chrystusowi podczas Sądu Ostatecznego towarzyszą orędownicy i święci,
chociażby tylko w charakterze postaci historycznych".
Do następnej grupy przedstawień epitafijnych należą zabytki ukazujące Pasję
Chrystusa jako akt zbawczy człowieka. Ukrzyżowanie stanowi centralną scenę
Pasji. Jest ono opisane we wszystkich Ewangeliach".
W teologii Marcina Lutra Męka Pańska odgrywała główną rolę. Teologia
protestancka koncentruje się nie na Zmartwychwstaniu, ale na Krzyżu. Luter
głosił, iż Boga poznaje się wtedy, gdy przybiera On postać ludzką, a szczególnie
wtedy, gdy człowiek wpatruje się w Chrystusa na krzyżu. "W Chrystusie na krzy-
żu jest prawdziwa teologia i poznanie Boga" [...] "Sam krzyż jest naszą teolo-
gią"". Luter twierdził, że chrześcijanin, który zdobywając odpusty uwalnia się
od kary Bożej, ucieka tym samym od krzyża i zbawienia, a życie chrześcijańskie
ma polegać na udziale w cierpieniu Chrystusa, na krzyżowaniu swego ciała".
Pojawienie się na epitafiach Śmierci Chrystusa (il. 9, 10) zwracało uwagę na
Jego Zmartwychwstanie, a co za tym idzie na Odkupienie ludzkości. W tym mo-
" T h u ! i n. Crtmac/i — A/tore derEe/brfriati'ort s. 29, 50, 5t.
" Zob. von Campenhausen. Zwitig/i tttitV Lttt/ier s. 151.
" Zob. A. C. H a r b i s o n. Y'/te Last YtttYgrtierit t'ti 3iireenr/t Cerittf/y YVort/ietzt Europe. A .S'ftttA' o/fAe
TYe/tti/oti Eerweert Art au7 t/te YYe/brwan'oM. New York 1976.
" Mt 27, 32-50; Mk 15, 23-39; Lk 23, 33-46; J 19, 17-30.
" S. C. N a p i ó r k o w s k i. AfpAa /'aAsLa w teo/ogtï proicsMffcA'f'e/. W: .Wytra 67tfy.sttt.SYi wczoro/ t
ttzlf. Red. H. D. Wojtyska, J. J. Kopeć. Lublin 1981 s. 186-196, szczególnie s. 189.
" Tamże s. 191.