DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: Protestantyzm i jego odbicie w sztuce sakralnej: na przykładzie epitafiów z kościoła Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27405#0082
78
BOŻENA NOWORYTA-KUKLtŃSKA
— Sprawiedliwość jest według Platona i św. Augustyna korzeniem
wszystkich innych cnót i wszystkie je obejmuje^. Jej znaczenie podkreślił Wil-
hełm van den Blocke w inskrypcji na gdańskiej Bramie Wyżynnej, gdzie pod
herbem Połski umieścił napis: "Justitia et Pietas duo sunt regnorum omnium
fundamenta". Sprawiedliwość i jej znaczenie wyraża też jedna z podstawowych
zasad doktryny protestanckiej o usprawiedliwieniu. Personifikacja ta ukazywana
jest z mieczem, wagą i przewiązanymi oczami.
Na tych samych zabytkach pojawia się personifikacja roztropności — Frurfen-
rm, trzymając w rękach zwierciadło i węża.
Na innych epitafiach ukazana została następna para cnót - 7e/?t/7err:n?;'a z
dzbanem oraz z fragmentem złamanej kolumny.
Ciekawą triadę alegoryczną zawiera epitafium rodziny Brandes (il. 11). W
zwieńczeniu, obok portretów zmarłych, ukazane są trzy postaci kobiece: pierw-
sza, z opartą na dłoni głową i czaszką u stóp to gna? - Odpoczynek, druga z
pałmą w ręku i nogą opartą na szkielecie to /mmorm/irnj — Nieśmiertelność,
oraz trzecia, oparta na szpadlu - Ln&or — Praca. Na dolnym gzymsie epitafium,
pod tablicą inskrypcyjną, znajduje się napis: "In terris labor est; reqvies in
morte: Fide Spes ninitur: In coelis vita perennis erit". Łączy on trzy postaci
zwieńczenia z dwiema personifikacjami Wiary - Fidey i Nadziei — SpM, wyzna-
czając kolejność ludzkich losów.
Wszystkie wymienione alegorie pełnią w zabytkach sztuki sepulkralnej nie-
zwykle istotną rolę - określają cechy, jakimi powinno charakteryzować się
ludzkie życie oraz stosunek człowieka do śmierci. Cnoty w symbolice epitafijnej
są wśród licznych symboli przemijania głosicielkami wartości nieprzemijających
i zbawczych.
Na kilku epitafiach ukazany jest Feniks. Ten mitologiczny ptak nie ma po-
tomstwa, a jego nieśmiertelność polega na wielokrotnym odradzaniu się z wła-
snych popiołów. Według legendy, przed śmiercią buduje sobie drewniane gniaz-
do na palmie i wraz z nim płonie od słonecznych promieni. Z własnych popio-
łów odradza się do nowego życia. Od wieków ptak ten jest symbołem Chrystusa
i jego Zmartwychwstania. Także sztuka protestancka przejęła tę symbolikę,
widząc w Feniksie typologiczne przedstawienie Śmierci i Zmartwychwstania
Chrystusa.
Jak wynika z powyższych rozważań, znaczna część religijnej twórczości protes-
tanckiej szła dawnymi, utartymi drogami, stworzonymi przez sztukę poprzedza-
jących ją wieków. Eliminowała ona te elementy, które nie były zgodne z nową,
reformacyjną nauką. Dlatego zanikła mariologia i hagiografia. Odpadły też inne
^ Zob. A. C h a s t e !. ef //araaarwae ń Noreace au foa/M &' Łaarea; /e Maya%ae. Æfadæ iw
/a ReaatMaace e; Waaiaalwae /7/aKaa'ciea. Paris 1959 s. 471, 484.
BOŻENA NOWORYTA-KUKLtŃSKA
— Sprawiedliwość jest według Platona i św. Augustyna korzeniem
wszystkich innych cnót i wszystkie je obejmuje^. Jej znaczenie podkreślił Wil-
hełm van den Blocke w inskrypcji na gdańskiej Bramie Wyżynnej, gdzie pod
herbem Połski umieścił napis: "Justitia et Pietas duo sunt regnorum omnium
fundamenta". Sprawiedliwość i jej znaczenie wyraża też jedna z podstawowych
zasad doktryny protestanckiej o usprawiedliwieniu. Personifikacja ta ukazywana
jest z mieczem, wagą i przewiązanymi oczami.
Na tych samych zabytkach pojawia się personifikacja roztropności — Frurfen-
rm, trzymając w rękach zwierciadło i węża.
Na innych epitafiach ukazana została następna para cnót - 7e/?t/7err:n?;'a z
dzbanem oraz z fragmentem złamanej kolumny.
Ciekawą triadę alegoryczną zawiera epitafium rodziny Brandes (il. 11). W
zwieńczeniu, obok portretów zmarłych, ukazane są trzy postaci kobiece: pierw-
sza, z opartą na dłoni głową i czaszką u stóp to gna? - Odpoczynek, druga z
pałmą w ręku i nogą opartą na szkielecie to /mmorm/irnj — Nieśmiertelność,
oraz trzecia, oparta na szpadlu - Ln&or — Praca. Na dolnym gzymsie epitafium,
pod tablicą inskrypcyjną, znajduje się napis: "In terris labor est; reqvies in
morte: Fide Spes ninitur: In coelis vita perennis erit". Łączy on trzy postaci
zwieńczenia z dwiema personifikacjami Wiary - Fidey i Nadziei — SpM, wyzna-
czając kolejność ludzkich losów.
Wszystkie wymienione alegorie pełnią w zabytkach sztuki sepulkralnej nie-
zwykle istotną rolę - określają cechy, jakimi powinno charakteryzować się
ludzkie życie oraz stosunek człowieka do śmierci. Cnoty w symbolice epitafijnej
są wśród licznych symboli przemijania głosicielkami wartości nieprzemijających
i zbawczych.
Na kilku epitafiach ukazany jest Feniks. Ten mitologiczny ptak nie ma po-
tomstwa, a jego nieśmiertelność polega na wielokrotnym odradzaniu się z wła-
snych popiołów. Według legendy, przed śmiercią buduje sobie drewniane gniaz-
do na palmie i wraz z nim płonie od słonecznych promieni. Z własnych popio-
łów odradza się do nowego życia. Od wieków ptak ten jest symbołem Chrystusa
i jego Zmartwychwstania. Także sztuka protestancka przejęła tę symbolikę,
widząc w Feniksie typologiczne przedstawienie Śmierci i Zmartwychwstania
Chrystusa.
Jak wynika z powyższych rozważań, znaczna część religijnej twórczości protes-
tanckiej szła dawnymi, utartymi drogami, stworzonymi przez sztukę poprzedza-
jących ją wieków. Eliminowała ona te elementy, które nie były zgodne z nową,
reformacyjną nauką. Dlatego zanikła mariologia i hagiografia. Odpadły też inne
^ Zob. A. C h a s t e !. ef //araaarwae ń Noreace au foa/M &' Łaarea; /e Maya%ae. Æfadæ iw
/a ReaatMaace e; Waaiaalwae /7/aKaa'ciea. Paris 1959 s. 471, 484.