DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Ptak, Matylda: Miniatura przedstawiająca Matkę Boską Apokaliptyczną z Mszału kolegiaty kieleckiej: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37082#0116
MATYLDA PTAK
1 14
poczuciu [...] i rysunkowym uzdolnieniu nieznanego bliżej iluminatora”4.
Zagadnienie autorstwa miniatury z Mszału kolegiaty kieleckiej rozstrzygnęła
Barbara Miodońska łącząc wspomnianą iluminację z warsztatem Mistrza
Pontyfikału biskupa Fryderyka Jagiellończyka5.
Zabytek zasługuje jednakże na baczniejszą uwagę badaczy i wymaga grun-
towniejszego opracowania naukowego. Celem niniejszego artykułu będzie
zatem omówienie cennej, zarówno pod względem artystycznym i ikonogra-
ficznym, miniatury z Mszału kolegiaty kieleckiej.
Trudności w odtworzeniu dziejów Mszału kieleckiego i znajdującej się
w nim miniatury pojawiają się wobec braku zachowanych materiałów archi-
walnych6. Utrudnień w identyfikacji rękopisu przysparza również brak incipi-
tu i kolofonu, będących nośnikiem ważnych informacji o księdze i jej wystro-
ju7. Sprawę datowania Mszału determinują, w głównej mierze, kryteria stylis-
tyczne8. Czas powstania rękopisu wyznacza się na koniec XV stulecia9. Do
niewyjaśnionych, a podstawowych zagadnień należy pytanie o fundatora ko-
deksu. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że księga została
zamówiona przez dostojnika kościelnego10. Destynariuszem iluminowanej
księgi liturgicznej była kolegiata kielecka11. Identyfikacja warsztatu ilumina-
tora, dokonana przez Miodońską, pozwala na ustalenie krakowskiej prowe-
4 Tamże, s. 10.
'^B. Miodońska, Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993,
s. 169.
6 Średniowieczne i nowożytne inwentarze kolegiaty kieleckiej wymieniają jedynie liczbę
ksiąg liturgicznych, będących własnością kolegiaty. Krótką wzmiankę o Mszale (jego °P‘S
zewnętrzny) można znaleźć dopiero w spisie Własność ruchoma kapituły katedralnej w. Kiel-
cach z 1947 roku, znajdującym się w Archiwum Kurii Diecezjalnej w Kielcach (Akta kolegiaty
kieleckiej: sygn. ADK Kap-47).
7 Formuły incipitu (umieszczanej na początku księgi) i kolofonu (na końcu księgi) wyod-
rębniane były ozdobnym pismem i pozwalały na precyzyjne wskazanie: datacji, skryptora,
fundatora (zleceniodawcy), okoliczności powstania księgi, a czasem nawet nazwiska ilumi-
natora.
8 Brane pod uwagę kryteria stylistyczne, to: dekoracja malarska utrzymana pod względem
formalnym i kompozycyjnym w duchu gotyckim oraz badania paleograficzne zmierzające do
ustalenia wykroju pisma jako gotyckiej minuskuły. Zob. Z d a n o w s k i, dz. cyt., s. 8; por.
też W. S e m k o w i c z, Paleografia łacińska, Kraków 2002", s. 314-326.
9 M i o d o ń s k a, dz. cyt., s. 169; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. III, z. 4:
Powiat kielecki, s. 31.
10 Użytkownikami i zleceniodawcami iluminowanych kodeksów, związanych ze sprawowa-
niem kultu eucharystycznego, byli duchowni. Zob. M i o d o ń s k a, dz. cyt., s. 37. W przy-
padku księgi kieleckiej brak poszlak wskazujących konkretnego duchownego.
11 M i o d o ń s k a, dz. cyt., s. 169.
1 14
poczuciu [...] i rysunkowym uzdolnieniu nieznanego bliżej iluminatora”4.
Zagadnienie autorstwa miniatury z Mszału kolegiaty kieleckiej rozstrzygnęła
Barbara Miodońska łącząc wspomnianą iluminację z warsztatem Mistrza
Pontyfikału biskupa Fryderyka Jagiellończyka5.
Zabytek zasługuje jednakże na baczniejszą uwagę badaczy i wymaga grun-
towniejszego opracowania naukowego. Celem niniejszego artykułu będzie
zatem omówienie cennej, zarówno pod względem artystycznym i ikonogra-
ficznym, miniatury z Mszału kolegiaty kieleckiej.
Trudności w odtworzeniu dziejów Mszału kieleckiego i znajdującej się
w nim miniatury pojawiają się wobec braku zachowanych materiałów archi-
walnych6. Utrudnień w identyfikacji rękopisu przysparza również brak incipi-
tu i kolofonu, będących nośnikiem ważnych informacji o księdze i jej wystro-
ju7. Sprawę datowania Mszału determinują, w głównej mierze, kryteria stylis-
tyczne8. Czas powstania rękopisu wyznacza się na koniec XV stulecia9. Do
niewyjaśnionych, a podstawowych zagadnień należy pytanie o fundatora ko-
deksu. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że księga została
zamówiona przez dostojnika kościelnego10. Destynariuszem iluminowanej
księgi liturgicznej była kolegiata kielecka11. Identyfikacja warsztatu ilumina-
tora, dokonana przez Miodońską, pozwala na ustalenie krakowskiej prowe-
4 Tamże, s. 10.
'^B. Miodońska, Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993,
s. 169.
6 Średniowieczne i nowożytne inwentarze kolegiaty kieleckiej wymieniają jedynie liczbę
ksiąg liturgicznych, będących własnością kolegiaty. Krótką wzmiankę o Mszale (jego °P‘S
zewnętrzny) można znaleźć dopiero w spisie Własność ruchoma kapituły katedralnej w. Kiel-
cach z 1947 roku, znajdującym się w Archiwum Kurii Diecezjalnej w Kielcach (Akta kolegiaty
kieleckiej: sygn. ADK Kap-47).
7 Formuły incipitu (umieszczanej na początku księgi) i kolofonu (na końcu księgi) wyod-
rębniane były ozdobnym pismem i pozwalały na precyzyjne wskazanie: datacji, skryptora,
fundatora (zleceniodawcy), okoliczności powstania księgi, a czasem nawet nazwiska ilumi-
natora.
8 Brane pod uwagę kryteria stylistyczne, to: dekoracja malarska utrzymana pod względem
formalnym i kompozycyjnym w duchu gotyckim oraz badania paleograficzne zmierzające do
ustalenia wykroju pisma jako gotyckiej minuskuły. Zob. Z d a n o w s k i, dz. cyt., s. 8; por.
też W. S e m k o w i c z, Paleografia łacińska, Kraków 2002", s. 314-326.
9 M i o d o ń s k a, dz. cyt., s. 169; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. III, z. 4:
Powiat kielecki, s. 31.
10 Użytkownikami i zleceniodawcami iluminowanych kodeksów, związanych ze sprawowa-
niem kultu eucharystycznego, byli duchowni. Zob. M i o d o ń s k a, dz. cyt., s. 37. W przy-
padku księgi kieleckiej brak poszlak wskazujących konkretnego duchownego.
11 M i o d o ń s k a, dz. cyt., s. 169.