Towarzystwo Naukowe <Lublin> [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne: Historia Sztuki = History of art = Histoire de l'art (54.2006)

308

KOMUNIKATY

Rozważania natury ogólnej o roślinach są w traktacie bardzo rzadkie. Dla przykła-
du Witruwiusz uzasadnia tezę o różnorodności właściwości wód gruntowych tym,
że wina pochodzące z winnic uprawianych w różnych miejscach mają odmienne
właściwości smakowe, oraz tym, że jedynie w Syrii, Arabii i Cyrenie rosną egzotycz-
ne drzewa dostarczające kadzidła i przyprawy (VIII 3, 12-13). Mówi o wpływie
środowiska na rośliny i ich owoce. Drzewa rosnące w cienistej, wilgotnej okolicy są
wysokie, a ich drewno ma dużą wilgotność. Po wyschnięciu pozostają w nich duże
pory, w związku z czym nie są trwałe jako elementy konstrukcyjne budowli. Rosnące
natomiast w miejscach nasłonecznionych są suche i bardziej wytrzymałe jako budu-
lec. Pisząc o tym, odwołuje się do przykładu lasów okrywających nasłonecznione
zbocze Apeninów zwrócone ku Etrurii i Kampanii oraz lasów' rosnących na innej,
zwróconej ku Morze Adriatyckiemu stronie tego pasma górskiego (II 10, 1-2)5.
Witruwiusz wspomina, że budulce roślinne (harunclines, virgulae, frondes) stano-
wią najstarsze znane ludzkości materiały budowlane (II 1, 3-4). Najwięcej uwagi
poświęca drzewom stosowanym w' budownictwie. Omówienie tych ich właściwości,
które powinien znać budowniczy, poprzedza zaleceniami dotyczącymi ścinania drzew.
Zdaniem Witruwiusza należy go dokonywać jesienią i zimą, gdy drzewa nabierają
mocy po okresie wegetacji, w czasie której podobne są do osłabionych ciążą kobiet.
Ścięcie powinno być poprzedzone podcięciem i wysuszeniem (II 9, 3-4). Dając zale-
cenia dotyczące wykorzystania poszczególnych drzew, zawsze wychodzi od obecności
w nich czterech elementów, ponieważ właśnie one jego zdaniem stanowią o właści-
wościach ich drewna (virtut.es) i wyznaczają możliwości wykorzystania przez czło-
wieka (utilitates). Na przykład, pisząc o dębie zwanym quercus(\ twierdzi, że ma
on w sobie sporo ziemi, ale mało wody, powietrza i ognia, stąd powinno się go
stosować do wznoszenia części budowli znajdujących się pod powierzchnią ziemi,
chronić natomiast przed wpływem wilgoci, która zniekształca jego drewno, ponieważ
nie ma ono porów, przez które mogłoby ją wchłonąć (II 9, 8). Zawierająca w sobie
najwięcej powietrza i ziemi, mniej ognia, jeszcze mniej wody olcha (alnus* 1) potrafi

5 O dostarczających cennego budulca lasach apenińskich pisze również Strabo (V 2, 5),
por. R. C h e v a 1 1 i e r, Vitruve et VItalie, [w:] Litterature greco-romaine et geogpcphie
historique. Melanges offerts a R. Dion, publiees par R. Chevallier, Paris 1974, s. 16,1-166,
s. 163.
1 Quercus pedunculata Ehrh., rodzina bukowate. Potężne długowieczne drzewo, osiągające
do 40 m wysokości. Rośnie prawie w całej Europie, z wyjątkiem skrajnego południa i północy.
Ma cenne drewno, brunatnobiałe, ciężkie, tiwałe, elastyczne, używane do budowli podwodnych,
ziemnych i naziemnych, w szkutnictwie, do wyrobu mebli, parkietu itęl., por.: J. A u d r e,
Lexiqite des tennes de botanique en latin, Paris 1956, s. 267; por.: Z. Podbielkow-
s k i, Słownik roślin użytkowych: polski, łaciński, angielski, francuski, niemiecki, rosyjski.
Warszawa 19855, s. 77.
W Italii występują trzy odmiany tego drzewa: Alims cordifolia Ten., Alims glutinosa
Goertn. oraz Alnus incana Moench., rodzina brzozowate. Drewno wszystkich odmian nadaje
się do budowli wodnych. W Rzymie olchę wykorzystywano również do wyrobu rur wodociągo-
wych (NH XVI 42. 81) i do budowy statków (V e r g i 1 i u s, Georgica I 136), por. Lexique,
s. 24; por. Słownik, s. 255-256, por. M. Sergeenko, Remeslenniki Drevnego Rjma,
Moskva 1968, s. 86.