DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Ma̜cik, Hubert: Czy w Lublinie istniała późnośredniowieczna kalwaria?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37081#0317
KOMUNIKATY
315
HUBERT MĄCIK
CZY W LUBLINIE
ISTNIAŁA PÓŹNOŚREDNIOWIECZNA KALWARIA?
Lubelski kościół pw. Świętego Krzyża powstał poza miastem, po jego zachodniej
stronie, przy dawnym trakcie krakowskim, niemal na szczycie wzniesienia - [...]
wyżyny ciągnącej się ku Stawinkowi1 2, na gruncie należącym do lubelskiego klasztoru
Brygidek". Nieopodal, na północnym zboczu wzgórza, zbudowano miejską szubieni-
cę, do dziś zachowaną w kształcie z końca XVI stulecia, wzmiankowaną po raz
pierwszy w roku 1408T Na kulminacji wzgórza, pomiędzy kościołem a szubienicą,
w miejscu niegdyś doskonale wyeksponowanym w krajobrazie, znajduje się sporych
rozmiarów kopiec, na którym stoi murowana kapliczka - czworoboczny, dwukondyg-
nacyjny słup, kryty namiotowym daszkiem. W kopcu, pod kapliczką zwaną w najstar-
szych znanych źródłach „Bożą Męką”, poniżej nowożytnych, głównie XVIl-wiecz-
nych pochówków, znajduje się neolityczny kurhan, pochówek ludności kultury cera-
miki sznurowej4.
Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie genezy założenia i historii kościoła pw.
Świętego Krzyża, zlokalizowanego w sporym oddaleniu od średniowiecznego miasta
i zarazem w bardzo specyficznym miejscu3. Najbardziej prawdopodobna wydaje się
interpretacja całego pagórka pomiędzy kościołem a szubienicą jako założenia, oprócz
funkcji jurysdykcyjnych, pełniącego przede wszystkim funkcję kalwarii - miejsca
położonego za miastem na wzgórzu, na które udawano się, aby rozważać Mękę
Chrystusa, a powtarzając za Nim daleką drogę od bram miejskich, współcierpieć
z Nim. Na związek z pobożnością pasyjną, tak charakterystyczną dla późnego śred-
niowiecza, wskazuje tu wiele elementów: wezwanie kościoła, niewątpliwie związane
z kultem lubelskiej relikwii Krzyża Świętego, znany ze źródeł program odprawianych
w kościele nabożeństw, odpowiednia lokalizacja, wreszcie znajdująca się w pobliżu
Boża Męka.
'A. Wadowski. Kościoły lubelskie, Kraków 1907, s. 512.
2 Tamże, s. 503-503.
■'J. Teodor owicz-Czerepińsk a. Dawna szubienica miejska w Lublinie.
Długosza 4, Lublin 1981, mps WUOZ Lublin, passim.
4 R. Niedźwiadek, Symbolika i treści grobu podkurhanowego na przykładzie
lubelskich nekropolii, [w:] Lublin przez wieki. Szkice z. badań archeologicznych, red. E. Bana-
siewicz-Szykuła, A. Stachyra, B. Gosik-Tytuła, Lublin 2004, s. 22-23.
3 Por. J. Marczewski, Duszpasterska, działalność Kościoła, w średniowiecznym
Lublinie, Lublin 2002, s. 151 n.
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE 54:2006 z. 4 s. 315-326
315
HUBERT MĄCIK
CZY W LUBLINIE
ISTNIAŁA PÓŹNOŚREDNIOWIECZNA KALWARIA?
Lubelski kościół pw. Świętego Krzyża powstał poza miastem, po jego zachodniej
stronie, przy dawnym trakcie krakowskim, niemal na szczycie wzniesienia - [...]
wyżyny ciągnącej się ku Stawinkowi1 2, na gruncie należącym do lubelskiego klasztoru
Brygidek". Nieopodal, na północnym zboczu wzgórza, zbudowano miejską szubieni-
cę, do dziś zachowaną w kształcie z końca XVI stulecia, wzmiankowaną po raz
pierwszy w roku 1408T Na kulminacji wzgórza, pomiędzy kościołem a szubienicą,
w miejscu niegdyś doskonale wyeksponowanym w krajobrazie, znajduje się sporych
rozmiarów kopiec, na którym stoi murowana kapliczka - czworoboczny, dwukondyg-
nacyjny słup, kryty namiotowym daszkiem. W kopcu, pod kapliczką zwaną w najstar-
szych znanych źródłach „Bożą Męką”, poniżej nowożytnych, głównie XVIl-wiecz-
nych pochówków, znajduje się neolityczny kurhan, pochówek ludności kultury cera-
miki sznurowej4.
Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie genezy założenia i historii kościoła pw.
Świętego Krzyża, zlokalizowanego w sporym oddaleniu od średniowiecznego miasta
i zarazem w bardzo specyficznym miejscu3. Najbardziej prawdopodobna wydaje się
interpretacja całego pagórka pomiędzy kościołem a szubienicą jako założenia, oprócz
funkcji jurysdykcyjnych, pełniącego przede wszystkim funkcję kalwarii - miejsca
położonego za miastem na wzgórzu, na które udawano się, aby rozważać Mękę
Chrystusa, a powtarzając za Nim daleką drogę od bram miejskich, współcierpieć
z Nim. Na związek z pobożnością pasyjną, tak charakterystyczną dla późnego śred-
niowiecza, wskazuje tu wiele elementów: wezwanie kościoła, niewątpliwie związane
z kultem lubelskiej relikwii Krzyża Świętego, znany ze źródeł program odprawianych
w kościele nabożeństw, odpowiednia lokalizacja, wreszcie znajdująca się w pobliżu
Boża Męka.
'A. Wadowski. Kościoły lubelskie, Kraków 1907, s. 512.
2 Tamże, s. 503-503.
■'J. Teodor owicz-Czerepińsk a. Dawna szubienica miejska w Lublinie.
Długosza 4, Lublin 1981, mps WUOZ Lublin, passim.
4 R. Niedźwiadek, Symbolika i treści grobu podkurhanowego na przykładzie
lubelskich nekropolii, [w:] Lublin przez wieki. Szkice z. badań archeologicznych, red. E. Bana-
siewicz-Szykuła, A. Stachyra, B. Gosik-Tytuła, Lublin 2004, s. 22-23.
3 Por. J. Marczewski, Duszpasterska, działalność Kościoła, w średniowiecznym
Lublinie, Lublin 2002, s. 151 n.
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE 54:2006 z. 4 s. 315-326