DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Ma̜cik, Hubert: Czy w Lublinie istniała późnośredniowieczna kalwaria?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37081#0318
316
KOMUNIKATY
KOŚCIÓŁ
Drewniany kościół Świętego Krzyża powstał, jak mówi legenda o jego począt-
kach, w 1434 r.6 Przez dłuższy czas nie posiadał uposażenia, chociaż w źródłach
określany jest jako kościół7. Prebendę przy nim utworzono dopiero w 1549 roku8.
W aktach wizytacji bpa Maciejowskiego w 1603 roku po raz ostatni budynek jest
określony jako drewniany. To samo źródło zawiera jedyny dokładniejszy opis kościo-
ła9. Opis ten, w połączeniu ze współczesnym mu przedstawieniem na widoku Lubli-
na Abrahama Hogenberga10, pozwala na dość dokładne odtworzenie wyglądu póź-
nogotyckiej świątyni.
Był to niewielki drewniany kościół o jednej nawie, na planie zbliżonym do kwad-
ratu, i mniejszym i niższym od niej prezbiterium zamkniętym prostą ścianą. We-
wnątrz znajdowały się dwa murowane ołtarze: na głównym stał tryptyk z rzeźbą
Najświętszej Maryi Panny w części środkowej i z obrazami przedstawiającymi histo-
rię założenia kościoła na skrzydłach bocznych. Dookoła kościoła był cmentarz, oto-
czony drewnianym płotem. Po północnej stronie cmentarza znajdowało się ossa-
rium1'.
W 1598 roku mieszczanie lubelscy nabyli od brygidek grunt, na którym stał
kościół. Przed 1623 rokiem drewnianą świątynię zastąpiono murowaną, wzniesioną
z ich funduszy. Przy nowym kościele mieszczanie chcieli utworzyć parafię - stara
fara św. Michała przez ponad trzy stulecia rozwoju miasta stała się zbyt szczupła na
jego potrzeby. Do erekcji nowej parafii jednak nie doszło - w zamian za to zwięk-
szono stan osobowy duchowieństwa przy lubelskiej farze ".
Od 1697 roku kościół znajdował się pod opieką dominikanów obserwantów,
którzy po jego północnej stronie wybudowali klasztor1'. Dominikanie przebywali
przy kościele do 1800 roku, kiedy to nastąpiła kasata konwentu i zajęcie budynków
przez wojsko austriackie . W tym samym czasie zamknięto cmentarz. Wojsko -
najpierw austriackie, po 1809 roku polskie, a od 1831 rosyjskie - zajmowało budyn-
ki klasztoru i kościoła (zamienionego na magazyn) do 1921 roku, kiedy to przekaza-
no je w dzierżawę świeżo powstałemu Uniwersytetowi Lubelskiemu (obecnie Katolic-
6 Tamże, s. 152.
7 Np. w 1515 r.; tamże, s. 153.
8 Tamże.
9 M. M i c h a 1 s k a. Architektura gmachu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Historia i inspiracje stylistyczne, „Roczniki Humanistyczne”, 48-49(2000-2001), z. 4, s. 198.
10 Opublikowany w dziele: G. B r a u n, A. H o g e n b e r g, Theatri precipuarum
totius mumii urbium liber sextiis, Colonia 1618. Por. H. G a w a r e c k i, Najstarszy widok
Lublina A. Hogenberga i jego powtórzenia w XVII i XVIII wieku, [w:] Studia i Materiały
Lubelskie. Historia Sztuki t. 1, Lublin 1963, s. 53-72, oraz A. F r e j 1 i c h, Widok ogólny
Lublina Jerzego Brauna i Abrahama Hogenberga. Zarys genezy widoków miast u’ sztuce nowo-
żytnej, [w:] Ikonografia, dawnego Lublina, red. Z. Nestorowicz, Lublin 1963, s. 31-51.
11 M i c h a 1 s k a, dz. cyt., s. 198-199. Marczewski, dz. cyt., s. 154.
12 W a d o w s k i, dz. cyt., s. 500-501.
’'Michalska, dz. cyt., s. 202.
14 Tamże, s. 207.
KOMUNIKATY
KOŚCIÓŁ
Drewniany kościół Świętego Krzyża powstał, jak mówi legenda o jego począt-
kach, w 1434 r.6 Przez dłuższy czas nie posiadał uposażenia, chociaż w źródłach
określany jest jako kościół7. Prebendę przy nim utworzono dopiero w 1549 roku8.
W aktach wizytacji bpa Maciejowskiego w 1603 roku po raz ostatni budynek jest
określony jako drewniany. To samo źródło zawiera jedyny dokładniejszy opis kościo-
ła9. Opis ten, w połączeniu ze współczesnym mu przedstawieniem na widoku Lubli-
na Abrahama Hogenberga10, pozwala na dość dokładne odtworzenie wyglądu póź-
nogotyckiej świątyni.
Był to niewielki drewniany kościół o jednej nawie, na planie zbliżonym do kwad-
ratu, i mniejszym i niższym od niej prezbiterium zamkniętym prostą ścianą. We-
wnątrz znajdowały się dwa murowane ołtarze: na głównym stał tryptyk z rzeźbą
Najświętszej Maryi Panny w części środkowej i z obrazami przedstawiającymi histo-
rię założenia kościoła na skrzydłach bocznych. Dookoła kościoła był cmentarz, oto-
czony drewnianym płotem. Po północnej stronie cmentarza znajdowało się ossa-
rium1'.
W 1598 roku mieszczanie lubelscy nabyli od brygidek grunt, na którym stał
kościół. Przed 1623 rokiem drewnianą świątynię zastąpiono murowaną, wzniesioną
z ich funduszy. Przy nowym kościele mieszczanie chcieli utworzyć parafię - stara
fara św. Michała przez ponad trzy stulecia rozwoju miasta stała się zbyt szczupła na
jego potrzeby. Do erekcji nowej parafii jednak nie doszło - w zamian za to zwięk-
szono stan osobowy duchowieństwa przy lubelskiej farze ".
Od 1697 roku kościół znajdował się pod opieką dominikanów obserwantów,
którzy po jego północnej stronie wybudowali klasztor1'. Dominikanie przebywali
przy kościele do 1800 roku, kiedy to nastąpiła kasata konwentu i zajęcie budynków
przez wojsko austriackie . W tym samym czasie zamknięto cmentarz. Wojsko -
najpierw austriackie, po 1809 roku polskie, a od 1831 rosyjskie - zajmowało budyn-
ki klasztoru i kościoła (zamienionego na magazyn) do 1921 roku, kiedy to przekaza-
no je w dzierżawę świeżo powstałemu Uniwersytetowi Lubelskiemu (obecnie Katolic-
6 Tamże, s. 152.
7 Np. w 1515 r.; tamże, s. 153.
8 Tamże.
9 M. M i c h a 1 s k a. Architektura gmachu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Historia i inspiracje stylistyczne, „Roczniki Humanistyczne”, 48-49(2000-2001), z. 4, s. 198.
10 Opublikowany w dziele: G. B r a u n, A. H o g e n b e r g, Theatri precipuarum
totius mumii urbium liber sextiis, Colonia 1618. Por. H. G a w a r e c k i, Najstarszy widok
Lublina A. Hogenberga i jego powtórzenia w XVII i XVIII wieku, [w:] Studia i Materiały
Lubelskie. Historia Sztuki t. 1, Lublin 1963, s. 53-72, oraz A. F r e j 1 i c h, Widok ogólny
Lublina Jerzego Brauna i Abrahama Hogenberga. Zarys genezy widoków miast u’ sztuce nowo-
żytnej, [w:] Ikonografia, dawnego Lublina, red. Z. Nestorowicz, Lublin 1963, s. 31-51.
11 M i c h a 1 s k a, dz. cyt., s. 198-199. Marczewski, dz. cyt., s. 154.
12 W a d o w s k i, dz. cyt., s. 500-501.
’'Michalska, dz. cyt., s. 202.
14 Tamże, s. 207.