DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Krynicka, Tatiana: Rośliny oraz ich zastosowanie w De architectura Marka Witruwiusza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37081#0316
314
KOMUNIKATY
przy przyrządzeniu grynszpanu (VII 14, 1). Kolor kosztownego indyga ma kreda
roztarta z urzetem barwierskim (v it rum, ia&Tię46). Witruwiusz mówi też o wyko-
rzystaniu chrustu (sarmenta) do przyrządzania ołowianej bieli oraz grynszpanu (VII
12, 1); żywicy - do przyrządzania czerni (VII 10, 2)47.
Podsumowując, możemy stwierdzić, że Witruwiusz omawia rośliny wykorzysty-
wane na różnych etapach procesu tworzenia kultury materialnej, przede wszystkim
w budownictwie, a także w zdobnictwie i medycynie. Prezentując je, skupia się
głównie na tych ich właściwościach, które decydują o ich zastosowaniu; daje też
wskazówki, jak należy się nimi posługiwać. Ogólne rozważania o roślinach są rzad-
kie, opisy budowy nieliczne i zdawkowe, wzmianki o habitacie mają miejsce wyłącz-
nie w' przypadku roślin, które występują w okolicy bogatej w wodę. By zilustrować
przykładami oraz urozmaicić swój wykład, Witruwiusz wspomina o miejscach wy-
stępowania opisywanych roślin, o słynnych budowlach, do których wzniesienia zo-
stały użyte, wyjaśnia etymologię ich nazw, opowiada o okolicznościach, w jakich
zostały odkryte właściwości poszczególnych roślin. Z De architecture! dowiadujemy
się zatem nie tyle o samych roślinach, ile o roślinnych budulcach, barwnikach,
a w dwóch przypadkach o lekach - co jest uwarunkowane, rzecz jasna, charakterem
i tematem traktatu.
30. 12. Zgodzić się natomiast można ze zdaniem J. F. Johna, według którego ariela viola w De
architecturei to tyle, co suszone kwiaty żółtego laku, por. J. H. J o h n, Die Malerei eler Alten
[...], Berlin 1836, s. 136.
44 Reseda Luteola L., rodzina rezedowate. Roślina dwuletnia, osiągająca wysokość
60-100 cm. Z jej części nadziemnych wydobywany jest żółty barwnik, używany w farbiarstwie,
por. Lexiejue, s. 191; por. Słownik, s. 309. Trudno zrozumieć, dlaczego K. Kumaniecki w tłu-
maczeniu polskim oddaje nazwę tej rośliny jako szafran (Crocus Seitivus L.). Szafran wykorzy-
stywano w starożytności do barwienia tkanin, win i potraw. Jako barwnik jest on wprawdzie
bardzo wydajny, ale mimo to nadzwyczaj drogi, co staje się zrozumiałe, jeśli weźmie się pod
uwagę, że 1 kg szafranu otrzymywany jest ze znamion 70-80 tysięcy kwiatów krokusa, por.
N o w i ń s k i, dz. cyt., s. 202-204.
44 Karbonat miedzi, który wydobywano w kopalniach ołowiu, srebra, złota; wykorzysty-
wany przez starożytnych do lutowania złota. Inne nazwy: fer rumen santernum, santerna (NH
XXXIII 1, 2). K. Kumaniecki tworzy polską kalkę wyrazu - chryzokol.
46 Iseitis tinctoria L., rodzina krzyżowe. Roślina dwuletnia, do 1 m wysokości, do dziś
używana w farbiarstwie. Jej liście zawierają pigment zabarwiający w mętny niebieski kolor,
podobny do koloru starożytnego szkła. Wychodząc od tego, że praktyka barwienia tkanin jest
starsza niż wyrób szkła, J. Andre przypuszcza, że to właśnie tej roślinie szkło zawdzięcza swą
łacińską nazwę v it rum, por. Lexie/ue, s. 334; por. Słownik, s. 384. K. Kumaniecki w swoim
tłumaczeniu nazywa urzet „barwnikiem zwanym vitrum, a po grecku i. a ćmę - iseitis”.
47 H. Bearat opisuje 28 rzymskich barwników, jakie udało się zidentyfikować po przepro-
wadzeniu kilkuset analiz malowideł pochodzących z 14 starożytnych obiektów, por. Quelle est
la gamine exacte eles pigments remains?: confrontation eles resulteits el'analyse et des textes
de Vitruve et de Pline, [w:] Roman wall painting: materials, technie/ues, analysis and conser-
vation, ed. by H. Bearat, Freiburg 1997. s. 1 1-34.
KOMUNIKATY
przy przyrządzeniu grynszpanu (VII 14, 1). Kolor kosztownego indyga ma kreda
roztarta z urzetem barwierskim (v it rum, ia&Tię46). Witruwiusz mówi też o wyko-
rzystaniu chrustu (sarmenta) do przyrządzania ołowianej bieli oraz grynszpanu (VII
12, 1); żywicy - do przyrządzania czerni (VII 10, 2)47.
Podsumowując, możemy stwierdzić, że Witruwiusz omawia rośliny wykorzysty-
wane na różnych etapach procesu tworzenia kultury materialnej, przede wszystkim
w budownictwie, a także w zdobnictwie i medycynie. Prezentując je, skupia się
głównie na tych ich właściwościach, które decydują o ich zastosowaniu; daje też
wskazówki, jak należy się nimi posługiwać. Ogólne rozważania o roślinach są rzad-
kie, opisy budowy nieliczne i zdawkowe, wzmianki o habitacie mają miejsce wyłącz-
nie w' przypadku roślin, które występują w okolicy bogatej w wodę. By zilustrować
przykładami oraz urozmaicić swój wykład, Witruwiusz wspomina o miejscach wy-
stępowania opisywanych roślin, o słynnych budowlach, do których wzniesienia zo-
stały użyte, wyjaśnia etymologię ich nazw, opowiada o okolicznościach, w jakich
zostały odkryte właściwości poszczególnych roślin. Z De architecture! dowiadujemy
się zatem nie tyle o samych roślinach, ile o roślinnych budulcach, barwnikach,
a w dwóch przypadkach o lekach - co jest uwarunkowane, rzecz jasna, charakterem
i tematem traktatu.
30. 12. Zgodzić się natomiast można ze zdaniem J. F. Johna, według którego ariela viola w De
architecturei to tyle, co suszone kwiaty żółtego laku, por. J. H. J o h n, Die Malerei eler Alten
[...], Berlin 1836, s. 136.
44 Reseda Luteola L., rodzina rezedowate. Roślina dwuletnia, osiągająca wysokość
60-100 cm. Z jej części nadziemnych wydobywany jest żółty barwnik, używany w farbiarstwie,
por. Lexiejue, s. 191; por. Słownik, s. 309. Trudno zrozumieć, dlaczego K. Kumaniecki w tłu-
maczeniu polskim oddaje nazwę tej rośliny jako szafran (Crocus Seitivus L.). Szafran wykorzy-
stywano w starożytności do barwienia tkanin, win i potraw. Jako barwnik jest on wprawdzie
bardzo wydajny, ale mimo to nadzwyczaj drogi, co staje się zrozumiałe, jeśli weźmie się pod
uwagę, że 1 kg szafranu otrzymywany jest ze znamion 70-80 tysięcy kwiatów krokusa, por.
N o w i ń s k i, dz. cyt., s. 202-204.
44 Karbonat miedzi, który wydobywano w kopalniach ołowiu, srebra, złota; wykorzysty-
wany przez starożytnych do lutowania złota. Inne nazwy: fer rumen santernum, santerna (NH
XXXIII 1, 2). K. Kumaniecki tworzy polską kalkę wyrazu - chryzokol.
46 Iseitis tinctoria L., rodzina krzyżowe. Roślina dwuletnia, do 1 m wysokości, do dziś
używana w farbiarstwie. Jej liście zawierają pigment zabarwiający w mętny niebieski kolor,
podobny do koloru starożytnego szkła. Wychodząc od tego, że praktyka barwienia tkanin jest
starsza niż wyrób szkła, J. Andre przypuszcza, że to właśnie tej roślinie szkło zawdzięcza swą
łacińską nazwę v it rum, por. Lexie/ue, s. 334; por. Słownik, s. 384. K. Kumaniecki w swoim
tłumaczeniu nazywa urzet „barwnikiem zwanym vitrum, a po grecku i. a ćmę - iseitis”.
47 H. Bearat opisuje 28 rzymskich barwników, jakie udało się zidentyfikować po przepro-
wadzeniu kilkuset analiz malowideł pochodzących z 14 starożytnych obiektów, por. Quelle est
la gamine exacte eles pigments remains?: confrontation eles resulteits el'analyse et des textes
de Vitruve et de Pline, [w:] Roman wall painting: materials, technie/ues, analysis and conser-
vation, ed. by H. Bearat, Freiburg 1997. s. 1 1-34.