Rocznik Historii Sztuki (3.1962)

MARIA RZEPIŃSKA

DWA STUDIA O TEORII MALARSKIEJ LEONARDA DA VINCI

Przedstawione poniżej dwa studia są rozdziałami większej pracy pt. Podstawowe pojęcia i wątki
nauki o malarstwie w pismach Leonarda da Vinci.

Źródła poznania poglądów teoretycznych mistrza są, jak wiadomo, dwojakiego rodzaju: pisma
autograficzne oraz tzw. Traktat o malarstwie (Codex Urbinas, 1270), wielka kompilacja skryptów
mistrza, dokonana przez wiernego ucznia Francesco Melzi. Nieoceniona wartość tej kompilacji polega
na tym, że zawiera ona około dwie trzecie materiału, którego oryginalne pierwowzory zaginęły.

Teoria malarska Leonarda nie posiada dotychczas wyczerpującego opracowania. Najpełniejszą
stosunkowo analizę dał 40 lat temu Lionello Venturi1. W swym znakomitym i subtelnym studium
zajął się wyłącznie ustępami dającymi materiał do interpretacji estetycznej, nie wiążąc jej z tezami
naukowymi mistrza. Oparł się głównie na Traktacie, badając go jako całość i nie mając wówczas
możliwości uwzględnienia ewolucji poglądów i różnego czasu powstania notât składających się
na to dzieło. Traktat nie jest spoistą całością i nie można go uważać za systematyczny wykład teorii
sztuki. Jeśli w ogóle w związku z pismami Leonarda można mówić o jakiejkolwiek całości, to tylko
jako o pełni znanych materiałów, a więc należy brać pod uwagę i Codex Urbinas, i pisma oryginalne,
i to uporządkowane chronologicznie, gdyż Leonardo prowadził swoje notatki na przestrzeni lat
kilkudziesięciu.

Dotychczas przedstawiały się one jako bezładny stos materiałów. Pierwotny układ kodeksów
i kart został okaleczony i pozmieniany przez kolejnych właścicieli. Toteż zestawianie i analizowanie
fragmentów nie mogło być szczególnie owocne.

W ostatnich latach dopiero nastręczyła się sposobność do prześledzenia rozwoju poglądów
malarskich Leonarda w pewnej kolejności historycznej, mianowicie dzięki żmudnym badaniom porów-
nawczym A.M. Brizio2 oraz C. Pedrettiego 3.

Brizio uściśliła i uzupełniła chronologię kodeksów oryginalnych zawierających noty doty-
czące sztuki. Pedretti podał pełne zestawienie kart Kodeksu Atlantyckiego oraz Kodeksu Arundel,
a przyczynił się też do zasadniczego zwrotu w badaniach nad Traktatem, opatrując wszystkie jego
ustępy datami, mniej lub więcej przybUżonymi. Pedretti ustalił również pochodzenie pewnej części
ważnych not Traktatu z tzw. „Księgi A" oraz „Księgi W", których oryginały zaginęły, a znane są
tylko ze spisu umieszczonego na końcu Kodeksu Urbinas.

1 L. Venturi, La critica e Varie di Leonardo da Vinci, Bolonia 1919.

2 A. M. Brizio, Scritti scelti di Leonardo da Vinci, Torino 1952; taż, U Trallato delia pitlura di Leonardo,
[w:] Scritti di storia deWarle in onore di Lionello Venturi, Roma 1956.

8 C. Pedretti, Studi Vinciani, Genève 1957; tenże, Note sulla cronologia del Trallato delia pittura di Leo-
nardo da Vinci, „L'Arte", R. 58: 1959, v. 24 gennaio-giugno. Ciąg dalszy tego studium ukazał się w „L'Arte",
R. 59: i960, v. 25 gennaio-giugno, s. 3—91; tenże, Saggio di una cronologia dei fogli del Codice Arundel di Leo-
nardo da Vinci, [w:] Bibliothèque d'Humanisme et Renaissance, t. 22, Genève 1960,