DOI Artikel:
Kuczyńska, Jadwiga: Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0022
18
JADWIGA KUCZYŃSKA
7. Chojnata, kościół par. p.w. św. Marcina, 8. Koźmin, kościół par. p.w. NMarii Panny,
cmentarz, chrzcielnica chrzcielnica
nych formach romańskich (il. 7). W jej centrum został ukazany krzyż nad czworobokiem symboli-
zującym być może ołtarz, a może wzgórze Golgoty. Dwie usytuowane po obu stronach krzyża
półkule oznaczają — jak się wydaje — słońce i księżyc, występujące tak często w scenach Ukrzyżo-
wania. Wyobrażenia tych ciał niebieskich, wywodzące się ze sztuki starożytnego Wschodu8S, uchodziły
w wierzeniach przedchrześcijańskich za symbole potęgi i majestatu, a także wiecznościxy. Zwyczaj
przydzielania prawej strony słońcu, a lewej księżycowi90 znalazł odbicie w układzie ciał niebieskich
w scenach Ukrzyżowania. Słońce i księżyc asystujące w ofierze Krzyża jako świadkowie misterium
Zbawienia dowodzą niewątpliwie swą obecnością podporządkowania sił Kosmosu Synowi Bożemu
(Łk 23, 44-48; Mk 15, 33-34; Mt 24, 29-31; 27, 45-54). Przedstawienie na chrzcielnicy
w Chojnatej symbolicznej Golgoty wskazywałoby bezpośrednio na źródło sakramentu chrztu, obecność
zaś słońca i księżyca po obu stronach krzyża podkreślałaby wszechmoc Dawcy Żywota, któremu
wszechświat jest posłuszny. Zakładając, że chrzcielnica w Chojnatej była przeznaczona dla miejsco-
wego kościoła, którego dzieje znamy dopiero od XIV w., możemy ją uznać za jeden z przykładów
zapóźnionego romanizmu.
Następną grupę stanowią chrzcielnice cylindryczne. Są one reprezentowane najliczniej. W większości
przykładów chrzcielnice te lekko zwężają się ku dołowi (np. w Kluczewsku, Żarnowie i Pilczycy).
Niektóre z nich mają korpus nieco zwężony w połowie wysokości (np. Strzelno, Lądek). Na
chrzcielnicy w Tarczku miejsce środkowego zwężenia zaakcentowano profilem. Chrzcielnica w Ino-
włodzu, przez wykucie dwóch pasów w dolnej części zwężającego się korpusu, nabrała pewnych
cech kształtującego się kielicha, nie tracąc jednak swej zasadniczej formy. Dekoracja w omawianej
grupie chrzcielnic należy do wyjątków. Znajdujemy ją na chrzcielnicy w Koźminie, którą zdobi
ludzka maska (il. 8). Motyw ten, o znaczeniu niejasnym, występował często, tylko zwielokrotniony
ss L. Hautecoeur. Le Soleil et la lune dans les crucifixions, ..Revue Archéologique". XIV: 1921. s. 16.
»y Ibidem, s. 16, 21.
Ibidem, s. 23.
JADWIGA KUCZYŃSKA
7. Chojnata, kościół par. p.w. św. Marcina, 8. Koźmin, kościół par. p.w. NMarii Panny,
cmentarz, chrzcielnica chrzcielnica
nych formach romańskich (il. 7). W jej centrum został ukazany krzyż nad czworobokiem symboli-
zującym być może ołtarz, a może wzgórze Golgoty. Dwie usytuowane po obu stronach krzyża
półkule oznaczają — jak się wydaje — słońce i księżyc, występujące tak często w scenach Ukrzyżo-
wania. Wyobrażenia tych ciał niebieskich, wywodzące się ze sztuki starożytnego Wschodu8S, uchodziły
w wierzeniach przedchrześcijańskich za symbole potęgi i majestatu, a także wiecznościxy. Zwyczaj
przydzielania prawej strony słońcu, a lewej księżycowi90 znalazł odbicie w układzie ciał niebieskich
w scenach Ukrzyżowania. Słońce i księżyc asystujące w ofierze Krzyża jako świadkowie misterium
Zbawienia dowodzą niewątpliwie swą obecnością podporządkowania sił Kosmosu Synowi Bożemu
(Łk 23, 44-48; Mk 15, 33-34; Mt 24, 29-31; 27, 45-54). Przedstawienie na chrzcielnicy
w Chojnatej symbolicznej Golgoty wskazywałoby bezpośrednio na źródło sakramentu chrztu, obecność
zaś słońca i księżyca po obu stronach krzyża podkreślałaby wszechmoc Dawcy Żywota, któremu
wszechświat jest posłuszny. Zakładając, że chrzcielnica w Chojnatej była przeznaczona dla miejsco-
wego kościoła, którego dzieje znamy dopiero od XIV w., możemy ją uznać za jeden z przykładów
zapóźnionego romanizmu.
Następną grupę stanowią chrzcielnice cylindryczne. Są one reprezentowane najliczniej. W większości
przykładów chrzcielnice te lekko zwężają się ku dołowi (np. w Kluczewsku, Żarnowie i Pilczycy).
Niektóre z nich mają korpus nieco zwężony w połowie wysokości (np. Strzelno, Lądek). Na
chrzcielnicy w Tarczku miejsce środkowego zwężenia zaakcentowano profilem. Chrzcielnica w Ino-
włodzu, przez wykucie dwóch pasów w dolnej części zwężającego się korpusu, nabrała pewnych
cech kształtującego się kielicha, nie tracąc jednak swej zasadniczej formy. Dekoracja w omawianej
grupie chrzcielnic należy do wyjątków. Znajdujemy ją na chrzcielnicy w Koźminie, którą zdobi
ludzka maska (il. 8). Motyw ten, o znaczeniu niejasnym, występował często, tylko zwielokrotniony
ss L. Hautecoeur. Le Soleil et la lune dans les crucifixions, ..Revue Archéologique". XIV: 1921. s. 16.
»y Ibidem, s. 16, 21.
Ibidem, s. 23.