DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0392
Hinweis: Dies ist eine zusätzlich gescannte Seite, um Farbkeil und Maßstab abbilden zu können.
0.5
1 cm
Z IKONOGRAFII HOSPICJUM i KOŚCIOŁA ŚW. STANISŁAWA W RZYMIE
277
lat62, w tym także okres najbardziej niepomyślny, gdy po Powstaniu Listopadowym instytucja ta
stalą się „Ospizio Imperiale di San Stanislav dei pellegrini delie Nazione Russa", zaś kościół Św. Stani-
sława nazywano „Chiesa Russa".
Przez cały ten okres królewski herb Stanisława Augusta Poniatowskiego, okazały i dekoracyjny,
zdobiący ścianę łuku tęczy, miał podobnie jak za czasów panowania Króla nie tylko artystyczną
wymowę.
ANEKS
Po złożeniu w Wydawnictwie materiałów do niniejszego tomu ..Rocznika Historii Sztuki" zosta) ujawniony jeszcze
jeden przekaz ikonograficzny niezwykle istotny dla początkowych dziejów fundacji hozjańskiej w Rzymie. Przedstawiony
bowiem został na nim moment przejęcia dla polskich pielgrzymów, przez Stanisława Kardynała Hozjusza. kościoła
Najświętszego Salwatora oraz budowli świeckich przeznaczonych na polskie hospicjum. Za wskazanie tego nieznanego
i dotąd nie opublikowanego dokumentu rysunkowego jego znalazca dr Tadeusz Chrzanowski zechce przyjąć przyjacielskie
podziękowanie.
Omawiany przekaz, wykonany przez Tomasza Tretera. znajduje się w rysunkowym egzemplarzu treterowskiego dzieła
o życiu i działalności Stanisława Hozjusza. a egzemplarz ten jest obecnie przechowywany w Dziale Rękopisów Biblioteki
Narodowej w Warszawie (..Theatrum Virtutum Ac Meritorum Stanislai Hosii S.R.E. Presb. Card. Maioris. Penitentharii
et Episcopi Varmiensis". sygn. BOZ-130). Rysunkowa wersja życiorysu miała powstać w latach 1581—1582. natomiast
wersja miedziorytnieza została wykonana nieco później, ale oczywiście przed publikacją samego dzieła w 1588 r. Niektóre
jednak rysunki nie zostały wprowadzone do publikacji, a dotyczyło to również omawianego przekazu ikonograficznego.
Dokładniej zaś. ujawniony i obecnie publikowany rysunek ..przejęcia'* został zastąpiony przez wcześniej omawianą scenę
przekazania przez kardynała Hozjusza polskim pątnikom już nowego kościoła Św. Stanisława w Rzymie oraz odnowionych
budowli Hospicjum.
Kompozycja obu przedstawień jest analogiczna, dwustrefowa. Podobnie jak w scenie ..przekazania", tak i w scenie
..przejęcia" na pierwszym planie znajduje się kardynał Hozjusz w otoczeniu polskich pielgrzymów, a w głębi przedstawione
zostały zabudowania. Nad jednym z nich. najokazalszym, unosi się postać Chrystusa wśród obłoków, co pozwala
określić ten budynek jako kościół parafialny Najświętszego Salwatora, ten właśnie kościół, który bullą fundacyjną Grzegorza
XIII. 7 15 października 1578 г.. przekazany został po wsze czasy dla polskiej nacji (omawia dokładnie m. in. M. Machejek
OCD.. 400 lat____ op. cil., s. 267). Samo przejęcie kościoła nastąpiło nieco później, bo dopiero 6 grudnia tegoż
roku (jw.) i właśnie to wydarzenie pragnął początkowo przekazać potomnym Sekretarz Kardynała.
Zatem chronologicznie, zgodnie z biegiem ówczesnych wydarzeń, rysunek z „przejęcia" wyprzedza rycinę ..przekazania".
Zamiana obu przedstawień nastąpiła niewątpliwie dopiero w fazie ostatecznego przygotowyw; -
samego rysunku, a znana jest tylko wersja miedziorytnieza). Można jedynie domniemać czym kie =-
powyższą korektę. Niewątpliwie zadecydowały tu względy propagandowe. Budowle — kośj
na pierwszej rysunkowej wersji są o wiele skromniejsze od budowli ze sceny miedzioryt: E ^VivS^
już fasada nowego kościoła polskiej nacji. Przekazanie kościoła Św. Stanisława i odnów E"^
było ponadto świeższej daty. i było wydarzeniem niezmiernie ważnym dla polskiej kolonii "jS-JT
więc aktualizacja wydarzeń miała wpływ na ostateczny wybór sceny, związanej z polskim kośt =_
którego publikacja uległa opóźnieniu. \Vreszcie scena ..przekazania" wieńczyła rozpoczęte prze E T"
Wprawdzie oba przekazy ikonograficzne mają symboliczną jedynie wymowę, bo nie E <"">
odbyło się przejęcie kościoła Najświętszego Salwatora, a w przekazaniu kościoła Św. Stai =- [ 5
mógł już brać udziału (zm. w 1579 г.). te przedstawione na nich najistotniejsze elementy - Et-
zostały nie w sposób symboliczny, lecz zgodny ze stanem faktycznym. Sądzić tak moi= ç—
na której wiernie przedstawiony został wygląd fasady kościoła Św. Stanisława, co znajduje E~ » ч
wyglądzie i ustalonych dziejach budowlanych. Ta zgodność przedstawienia na treterowskiej r E-^ *
z jego ówczesnym wyglądem, upoważnia do przyjęcia za pewnik, że również wykonany p E. —
Najświętszego Salwatora został oddany wiernie. W konsekwencji można sądzić, iż rysunek pi= ш O
Salwatora (a być może również część rysunkowej wersji „Theatrum Virtutum") powstał E ^*~:
tzn. przed przystąpieniem do gruntownej przebudowy (czy wręcz rozbiórki), gdy kościół E-
Treter rysując tą scenę w późniejszym czasie posługiwał się wykonanym przez siebie wcześnie — s л о
Na rysunku ks. Tretera kościół Najświętszego Salwatora przedstawiony jest jako ni( = Г\.
parterowa budowla. Jedynie boczne wejście do kościoła, ujęte uszatym obramieniem (później: E*
samego obiektu) zostało zaznaczone nieco okazalej. Budowla kościelna jest też niewiele wyżsi "jr—
świeckiej, którą można uznać za odpowiednią do opisów „ciemnych sklepów" na tej E.
- — U)
h2 Piętno to jest nieuchwytne, ale atmosfera tej świątyni jest swojska — bardzo pois =_ O
kościołach Rzymu. Zapewne jest ona wynikiem wielu czynników: dekoracji, rozmieszczen 'E
(znajomi polscy święci), z polska umieszczonego ..na zapleczu", nad kruchtą. chóru muzy<E 0$
w żadnym z kościołów rzymskich), a także, lub właśnie przede wszystkim, jest wynikiem =.
kościoła, które zbliżone do przeciętnego wiejskiego kościółka w kraju stwarzają poczucie sw Em _ £
O
o
CD
O
277
lat62, w tym także okres najbardziej niepomyślny, gdy po Powstaniu Listopadowym instytucja ta
stalą się „Ospizio Imperiale di San Stanislav dei pellegrini delie Nazione Russa", zaś kościół Św. Stani-
sława nazywano „Chiesa Russa".
Przez cały ten okres królewski herb Stanisława Augusta Poniatowskiego, okazały i dekoracyjny,
zdobiący ścianę łuku tęczy, miał podobnie jak za czasów panowania Króla nie tylko artystyczną
wymowę.
ANEKS
Po złożeniu w Wydawnictwie materiałów do niniejszego tomu ..Rocznika Historii Sztuki" zosta) ujawniony jeszcze
jeden przekaz ikonograficzny niezwykle istotny dla początkowych dziejów fundacji hozjańskiej w Rzymie. Przedstawiony
bowiem został na nim moment przejęcia dla polskich pielgrzymów, przez Stanisława Kardynała Hozjusza. kościoła
Najświętszego Salwatora oraz budowli świeckich przeznaczonych na polskie hospicjum. Za wskazanie tego nieznanego
i dotąd nie opublikowanego dokumentu rysunkowego jego znalazca dr Tadeusz Chrzanowski zechce przyjąć przyjacielskie
podziękowanie.
Omawiany przekaz, wykonany przez Tomasza Tretera. znajduje się w rysunkowym egzemplarzu treterowskiego dzieła
o życiu i działalności Stanisława Hozjusza. a egzemplarz ten jest obecnie przechowywany w Dziale Rękopisów Biblioteki
Narodowej w Warszawie (..Theatrum Virtutum Ac Meritorum Stanislai Hosii S.R.E. Presb. Card. Maioris. Penitentharii
et Episcopi Varmiensis". sygn. BOZ-130). Rysunkowa wersja życiorysu miała powstać w latach 1581—1582. natomiast
wersja miedziorytnieza została wykonana nieco później, ale oczywiście przed publikacją samego dzieła w 1588 r. Niektóre
jednak rysunki nie zostały wprowadzone do publikacji, a dotyczyło to również omawianego przekazu ikonograficznego.
Dokładniej zaś. ujawniony i obecnie publikowany rysunek ..przejęcia'* został zastąpiony przez wcześniej omawianą scenę
przekazania przez kardynała Hozjusza polskim pątnikom już nowego kościoła Św. Stanisława w Rzymie oraz odnowionych
budowli Hospicjum.
Kompozycja obu przedstawień jest analogiczna, dwustrefowa. Podobnie jak w scenie ..przekazania", tak i w scenie
..przejęcia" na pierwszym planie znajduje się kardynał Hozjusz w otoczeniu polskich pielgrzymów, a w głębi przedstawione
zostały zabudowania. Nad jednym z nich. najokazalszym, unosi się postać Chrystusa wśród obłoków, co pozwala
określić ten budynek jako kościół parafialny Najświętszego Salwatora, ten właśnie kościół, który bullą fundacyjną Grzegorza
XIII. 7 15 października 1578 г.. przekazany został po wsze czasy dla polskiej nacji (omawia dokładnie m. in. M. Machejek
OCD.. 400 lat____ op. cil., s. 267). Samo przejęcie kościoła nastąpiło nieco później, bo dopiero 6 grudnia tegoż
roku (jw.) i właśnie to wydarzenie pragnął początkowo przekazać potomnym Sekretarz Kardynała.
Zatem chronologicznie, zgodnie z biegiem ówczesnych wydarzeń, rysunek z „przejęcia" wyprzedza rycinę ..przekazania".
Zamiana obu przedstawień nastąpiła niewątpliwie dopiero w fazie ostatecznego przygotowyw; -
samego rysunku, a znana jest tylko wersja miedziorytnieza). Można jedynie domniemać czym kie =-
powyższą korektę. Niewątpliwie zadecydowały tu względy propagandowe. Budowle — kośj
na pierwszej rysunkowej wersji są o wiele skromniejsze od budowli ze sceny miedzioryt: E ^VivS^
już fasada nowego kościoła polskiej nacji. Przekazanie kościoła Św. Stanisława i odnów E"^
było ponadto świeższej daty. i było wydarzeniem niezmiernie ważnym dla polskiej kolonii "jS-JT
więc aktualizacja wydarzeń miała wpływ na ostateczny wybór sceny, związanej z polskim kośt =_
którego publikacja uległa opóźnieniu. \Vreszcie scena ..przekazania" wieńczyła rozpoczęte prze E T"
Wprawdzie oba przekazy ikonograficzne mają symboliczną jedynie wymowę, bo nie E <"">
odbyło się przejęcie kościoła Najświętszego Salwatora, a w przekazaniu kościoła Św. Stai =- [ 5
mógł już brać udziału (zm. w 1579 г.). te przedstawione na nich najistotniejsze elementy - Et-
zostały nie w sposób symboliczny, lecz zgodny ze stanem faktycznym. Sądzić tak moi= ç—
na której wiernie przedstawiony został wygląd fasady kościoła Św. Stanisława, co znajduje E~ » ч
wyglądzie i ustalonych dziejach budowlanych. Ta zgodność przedstawienia na treterowskiej r E-^ *
z jego ówczesnym wyglądem, upoważnia do przyjęcia za pewnik, że również wykonany p E. —
Najświętszego Salwatora został oddany wiernie. W konsekwencji można sądzić, iż rysunek pi= ш O
Salwatora (a być może również część rysunkowej wersji „Theatrum Virtutum") powstał E ^*~:
tzn. przed przystąpieniem do gruntownej przebudowy (czy wręcz rozbiórki), gdy kościół E-
Treter rysując tą scenę w późniejszym czasie posługiwał się wykonanym przez siebie wcześnie — s л о
Na rysunku ks. Tretera kościół Najświętszego Salwatora przedstawiony jest jako ni( = Г\.
parterowa budowla. Jedynie boczne wejście do kościoła, ujęte uszatym obramieniem (później: E*
samego obiektu) zostało zaznaczone nieco okazalej. Budowla kościelna jest też niewiele wyżsi "jr—
świeckiej, którą można uznać za odpowiednią do opisów „ciemnych sklepów" na tej E.
- — U)
h2 Piętno to jest nieuchwytne, ale atmosfera tej świątyni jest swojska — bardzo pois =_ O
kościołach Rzymu. Zapewne jest ona wynikiem wielu czynników: dekoracji, rozmieszczen 'E
(znajomi polscy święci), z polska umieszczonego ..na zapleczu", nad kruchtą. chóru muzy<E 0$
w żadnym z kościołów rzymskich), a także, lub właśnie przede wszystkim, jest wynikiem =.
kościoła, które zbliżone do przeciętnego wiejskiego kościółka w kraju stwarzają poczucie sw Em _ £
O
o
CD
O