DOI Heft:
Sympozjum naukowe pt. "Muzeum w epoce kultury masowej" zorganizowane przez Komitet Nauk o Sztuce w Gołuchowie w dniach 28-29 września1979 r.
DOI Artikel:Żygulski, Zdzisław: Problemy architektury muzeów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0290
Rodnik Historii Sztuki, t. XIV
Ossolineum 1984
PL ISSN 0080-3472
ZDZISŁAW ŻYGULSKI JR.
PROBLEMY ARCHITEKTURY MUZEÓW
Wybitny muzeolog przedwojenny, dyrektor Muzeum Pięćdziesięciolecia w Brukseli, J. Capart,
zwykł był mawiać, że muzeum to przede wszystkim budynek, gdyż obiekty muzealne pozyskać
można bez trudu. Dziś wiele muzeów obywa się bez budynku, mnożą się bowiem muzea „pod
gołym niebem", już nie tylko klasyczne skanseny, ale też muzea sztuki, zwłaszcza rzeźby no-
woczesnej. A jednak budynek w muzealnictwie odgrywa ważną, zwykle podstawową rolę, stanowiąc
wśród nieustannie zmieniających się treści muzealnych element stałości, zasadniczy czynnik struktury
danego tworu muzealnego.
Pomimo lawinowego rozwoju muzealnictwa w naszym stuleciu nowe budynki muzealne wzno-
szone są nieczęsto. Podobnie jak w ciągu poprzednich wieków muzea chętnie lokuje się w budynkach
0 innej funkcji pierwotnej, a więc w zamkach i pałacach, kościołach i klasztorach, meczetach
1 bożnicach, w dworach szlacheckich lub mieszczańskich kamienicach, a także w starych spichlerzach,
młynach i arsenałach, a nawet, jak powiedziano, pod gołym niebem, byle tylko nie podejmować
żmudnego, kosztownego i odpowiedzialnego zadania, jakim jest ufundowanie całkowicie nowego
budynku muzealnego. Dla poszerzenia przestrzeni muzealnej bardzo często projektuje się i realizuje
aneksy architektoniczne do już istniejącego gmachu muzealnego, oryginalnego lub heterogenicznego.
W gruncie rzeczy tylko w bogatych krajach o rozwiniętej kulturze muzealnej i w środowiskach
najzdolniejszych architektów rodzą się i powstają nowe kreacje w zakresie budownictwa muzeów.
Dotychczas nie opracowano zarysu historii budynków muzealnych, a ich jedynie pobieżna cha-
rakterystyka mieści się w niektórych ogólnych podręcznikach muzealnictwa i leksykonach. Istnieją
natomiast wartościowe opracowania poszczególnych okresów tej architektury, zawierające pewne od-
niesienia do przeszłości dalszej niż wyznaczona tytułem. Wśród nich dwa są szczególnie godne wy-
mienienia : obszerne studium Volkera Plagemanna na temat niemieckiej architektury muzeów w la-
tach 1790- 1870 oraz książkowa dokumentacja architektoniczna muzeów nowoczesnych, powstałych
głównie w latach 1950-1960. opracowana przez Roberta Aloi1. Artykuły dotyczące wybranych
zagadnień budownictwa muzeów pojawiają się w czasopismach fachowych, jak np. w „Museum", wy-
dawanym w Paryżu przez UNESCO2. W 1979 roku urządzono w Dortmundzie (RFN) wystawę
architektury muzealnej, uwzględniającą ważniejsze projekty zarówno zrealizowane, jak i niezrealizo-
wane \
Skupiając się przede wszystkim na budynkach służących muzeum sztuki i rozpatrując je w aspekcie
historycznym pod względem funkcji, formy i znaczeń ideowych, trzeba na początku wyłożyć funda-
mentalną zasadę, jaką świadomie kierowano się już w odległej przeszłości, a która obowiązuje nadal
i najprawdopodobniej obowiązywać będzie w przyszłości. Jest to zasada dostosowania budynku do
1 V. Plage mann. Das deutsche Kwuimuscum 1790—1870. Lagę. Buukorper, Raumorganisation, Bildprogramm, Miinchen
1967 (recenzja: K. Malinowski. ..Muzealnictwo". 1974. nr 22). R. Aloi, Musei, Architettura, Technica. Milano 1962.
2 „Muscum". nr 3 — 4. 1974.
3 Dortumunder Architekturausstellung 1979. Museumsbauwn. EntwUrfe uncl Projekle seit 1945 („Dortmunder Architektur-
hefte". nr 15).
Ossolineum 1984
PL ISSN 0080-3472
ZDZISŁAW ŻYGULSKI JR.
PROBLEMY ARCHITEKTURY MUZEÓW
Wybitny muzeolog przedwojenny, dyrektor Muzeum Pięćdziesięciolecia w Brukseli, J. Capart,
zwykł był mawiać, że muzeum to przede wszystkim budynek, gdyż obiekty muzealne pozyskać
można bez trudu. Dziś wiele muzeów obywa się bez budynku, mnożą się bowiem muzea „pod
gołym niebem", już nie tylko klasyczne skanseny, ale też muzea sztuki, zwłaszcza rzeźby no-
woczesnej. A jednak budynek w muzealnictwie odgrywa ważną, zwykle podstawową rolę, stanowiąc
wśród nieustannie zmieniających się treści muzealnych element stałości, zasadniczy czynnik struktury
danego tworu muzealnego.
Pomimo lawinowego rozwoju muzealnictwa w naszym stuleciu nowe budynki muzealne wzno-
szone są nieczęsto. Podobnie jak w ciągu poprzednich wieków muzea chętnie lokuje się w budynkach
0 innej funkcji pierwotnej, a więc w zamkach i pałacach, kościołach i klasztorach, meczetach
1 bożnicach, w dworach szlacheckich lub mieszczańskich kamienicach, a także w starych spichlerzach,
młynach i arsenałach, a nawet, jak powiedziano, pod gołym niebem, byle tylko nie podejmować
żmudnego, kosztownego i odpowiedzialnego zadania, jakim jest ufundowanie całkowicie nowego
budynku muzealnego. Dla poszerzenia przestrzeni muzealnej bardzo często projektuje się i realizuje
aneksy architektoniczne do już istniejącego gmachu muzealnego, oryginalnego lub heterogenicznego.
W gruncie rzeczy tylko w bogatych krajach o rozwiniętej kulturze muzealnej i w środowiskach
najzdolniejszych architektów rodzą się i powstają nowe kreacje w zakresie budownictwa muzeów.
Dotychczas nie opracowano zarysu historii budynków muzealnych, a ich jedynie pobieżna cha-
rakterystyka mieści się w niektórych ogólnych podręcznikach muzealnictwa i leksykonach. Istnieją
natomiast wartościowe opracowania poszczególnych okresów tej architektury, zawierające pewne od-
niesienia do przeszłości dalszej niż wyznaczona tytułem. Wśród nich dwa są szczególnie godne wy-
mienienia : obszerne studium Volkera Plagemanna na temat niemieckiej architektury muzeów w la-
tach 1790- 1870 oraz książkowa dokumentacja architektoniczna muzeów nowoczesnych, powstałych
głównie w latach 1950-1960. opracowana przez Roberta Aloi1. Artykuły dotyczące wybranych
zagadnień budownictwa muzeów pojawiają się w czasopismach fachowych, jak np. w „Museum", wy-
dawanym w Paryżu przez UNESCO2. W 1979 roku urządzono w Dortmundzie (RFN) wystawę
architektury muzealnej, uwzględniającą ważniejsze projekty zarówno zrealizowane, jak i niezrealizo-
wane \
Skupiając się przede wszystkim na budynkach służących muzeum sztuki i rozpatrując je w aspekcie
historycznym pod względem funkcji, formy i znaczeń ideowych, trzeba na początku wyłożyć funda-
mentalną zasadę, jaką świadomie kierowano się już w odległej przeszłości, a która obowiązuje nadal
i najprawdopodobniej obowiązywać będzie w przyszłości. Jest to zasada dostosowania budynku do
1 V. Plage mann. Das deutsche Kwuimuscum 1790—1870. Lagę. Buukorper, Raumorganisation, Bildprogramm, Miinchen
1967 (recenzja: K. Malinowski. ..Muzealnictwo". 1974. nr 22). R. Aloi, Musei, Architettura, Technica. Milano 1962.
2 „Muscum". nr 3 — 4. 1974.
3 Dortumunder Architekturausstellung 1979. Museumsbauwn. EntwUrfe uncl Projekle seit 1945 („Dortmunder Architektur-
hefte". nr 15).